Portugese Politiek 2019 (voor beginners)

Portugal heeft een nieuwe regering! Bijna dezelfde als de vorige, dus veel verschil zul je niet merken. De Portugese politiek is een beetje saai tegenwoordig. Sorry dat ik het zo bruut stel, maar eigenlijk is dat best wel lekker. Geen Britse of Griekse taferelen!

Stabiel

De afgelopen socialistische minderheidsregering van de Partido Socialista (PS) heeft de reguliere vier jaar volgemaakt. Dat hadden velen, waaronder ik, niet verwacht. Het is ook nogal een prestatie in een land met 22 regeringen in 44 jaar (sinds de eerste vrije verkiezingen in 1975). Portugal wordt tegenwoordig in de EU gezien als een stabiel land met een stabiele regering en stabiel beleid dat stabiel beetje bij beetje groeit. Saai dus. Er is nog net een begrotingstekortje (0,5% in 2018) en de staatsschuld blijft dus een beetje groeien, maar het is allemaal ruim binnen de perken dus niemand in Brussel maakt zich er zorgen over.

Praktische socialist

Premier António Costa is een praktische socialist. Hij kwam eind 2015 aan de macht door te beloven dat hij een einde zou maken aan de “austeridade”, de extreme bezuinigingen uit de tijd van de financiële hulp door de EU en het IMF. Dat heeft hij voor een deel ook gedaan. Verder ging het hem vooral goed door de economische rugwind. Daarnaast blijkt Costa een handig manager, gepokt en gemazeld door zijn 8 jaar als burgemeester van Lissabon. Hij doet wel eens aan Jeroen Dijsselbloem denken. Ook een echte socialist, maar we moeten wel normaal blijven doen.

Geringonça

De afgelopen vier jaar was de bijnaam en tevens troetelnaam van de Portugese regering “A Geringonça”. Dat is weer z’n moeilijk te vertalen Portugees begrip. Stel je voor een aan elkaar gelaste fiets, samengesteld uit onderdelen met verschillende kleuren, die hier en daar met plakband nog wat verstevigd is. De PS regeerde met gedoogsteun van de PCP (de communistische partij) en BE (het linkse blok) en dat ging best goed. Dat kwam enerzijds door de angst bij klein links (BE en PCP) voor een nieuwe rechtse regering, anderzijds door de managementcapaciteiten van premier António Costa. Deze altijd blozende, goedlachse man komt nu eenmaal gezellig over, zelfs als hij een staking breekt door het leger in te zetten.

Verkiezingen

De vier redelijk succesvolle jaren 2016-2019 brachten de Partido Socialista van António Costa op 6 oktober 2019 een mooie verkiezingsoverwinning. De PS kreeg maar liefst 108 zetels in het 230-koppige parlement. Costa gaat nu een nieuwe termijn van vier jaar proberen vol te maken. Hij zit een stuk steviger in het zadel dan in de vorige periode. Nog steeds heeft Costa een minderheidsregering, maar het gat is kleiner geworden. Met 108 van de 230 zetels heeft hij slechts steun van het linkse blok (Bloco Esquerda, 19 zetels) of van de communisten (CDU/PCP, 12 zetels) nodig om wetsvoorstellen soepel door het parlement te loodsen. Niet van allebei dus, zoals in zijn eerste regeringsperiode.

Opkomst

Zorgwekkend is de lage opkomst bij de verkiezingen. Slechts 49% van de stemgerechtigden deed zijn democratische plicht, een laagterecord. Ruim vier miljoen Portugezen gingen niet stemmen. Terwijl nog maar zo kortgeleden blij werd gevierd dat we sinds 44 jaar vrije verkiezingen hebben. Kenners wijten de extreem lage opkomst deels aan het almaar dalende vertrouwen in de politiek. Het feit dat António Costa op een wat slinkse wijze premier werd in 2015 is daar mede debet aan.

Begrotingsoverschot

Voor de regeerperiode 2020-2023 is een waaier aan plannen aangekondigd. Wie daar meer over wil lezen kan dat hier doen (in het Portugees): Apoio para a creche e vales para óculos. Os principais pontos do programa do governo. Het meest opvallend is dat in 2020 een begrotingsoverschot (van 0,2%) wordt verwacht. Voor het eerst in 45 jaar democratie is de begroting dus sluitend. Verder wordt er druk gesproken over verdere graduele verhoging van het minimumloon tot € 750 in 2023 (ongeveer 6% per jaar).

De toekomst?

Gaat António Costa weer vier jaar zitten als minister-president? Dat zou zomaar kunnen want alle condities daarvoor lijken aanwezig. Een belangrijke daarvan is de extreem lage rentevoet, waardoor de imposante staatsschuld van 252 miljard euro licht weegt. Gaat de rente ooit serieus stijgen, dan is Lissabon in last.

Nog even wat algemene informatie over de Portugese politiek:

President

Portugal heeft een gekozen president. Deze is niet zo machtig als de Franse of de Amerikaanse president, maar het presidentschap is bepaald niet alleen een ceremoniële functie. De Portugese president geeft frequent inhoudelijk commentaar op gebeurtenissen in het land en hij/zij kan ook een wetsvoorstel vetoën, altijd met een uitleg waarom natuurlijk. Dat vetoën gebeurt weliswaar niet heel vaak, maar ieder jaar wel een paar keer. Het parlement kan het veto eventueel overstemmen met een gekwalificeerde meerderheid (2/3 van de stemmen) maar in de praktijk doet het dat niet. De president is immers gekozen met een absolute meerderheid van stemmen, zo niet in de eerste dan wel in een latere stemronde. Zijn/haar mandaat is dus groot en dan kun je maar beter luisteren naar de wijze woorden.

President sinds 2016 is Marcelo Rebelo de Sousa. Hij is populair bij het volk, als hij zich in 2021 opnieuw verkiesbaar stelt zal hij vrijwel zeker worden herkozen. Een Portugese president kan maximaal twee keer achtereenvolgens gekozen worden, iedere keer voor een termijn van 5 jaar. 

Parlement

Het Portugese parlement heet de “Assembleia da República” (vergelijkbaar met de Nederlandse Tweede Kamer) en heeft 230 zetels. Dat lijkt veel maar vergeet niet dat we in Portugal geen Eerste Kamer hebben. Het ontbreken van een meerkamerig parlement maakt de boel een stuk eenvoudiger en overzichtelijker. De zogenaamde taak van toetsing aan de grondwet die de Nederlandse Eerste Kamer zou hebben, wordt in Portugal gewoon door het hoogste gerechtsorgaan gedaan, het Tribunal Constitucional. En zo hoort dat ook als je de politieke machten netjes wilt scheiden. Op 6 oktober 2019 is voor het eerst in de Portugese geschiedenis een parlementslid verkozen die je zou kunnen betitelen als “populistisch” (van de partij “CHEGA”). Opvallend was ook de winst van de PAN, de “Portugese Partij voor de Dieren”. Die behaalde vier zetels en driekwart daarvan is vrouw. Verder kun je alle partijen op een traditionele as van links naar rechts uitzetten. Bedenk daarbij dat vrijwel alle partijen zijn opgericht rond 1974.

Minister van Financiën

De Portugese minister van financiën Mário Centeno is al sinds januari 2018 voorzitter van de Eurogroep (als opvolger van Jeroen Dijsselbloem). Zijn voorzitterschap gaat vrijwel geruisloos voorbij en dat is een goed teken. Er is rust in Euroland.