• Spring naar de hoofdnavigatie
  • Door naar de hoofd inhoud
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Logo Portugal Portal

Portugal Portal

Voor Portugalliefhebbers en -fanaten

  • Wonen & Werken
  • Natuur & Ontspanning
  • Eten & Drinken
  • Cultuur & Maatschappij

Portugese sierbestrating

Door Maja Kersten 2 reacties
Gepubliceerd op 28 juni 2017 bijgewerkt op 20 juli 2020

In 2001 werd de Dam in Amsterdam op de schop genomen om opnieuw te worden ingericht. Voor de bestrating is gebruik gemaakt van twee en een half miljoen Portugese granietkeitjes. Deze zijn gelegd in een waaierpatroon en zijn een voorbeeld van de typisch Portugese techniek om voetgangersgebieden te bestraten met unieke patronen en mozaïeken.

Oorsprong

De oorsprong van deze techniek ligt in de Renaissance. Eind vijftiende eeuw was een tijd van grote rijkdom. Onder koning João II begon men met de aanleg van ‘Ruas Novas’ – nieuwe straten – langs de rivieroevers in Lissabon en Porto. De Renaissancekunstenaars grepen graag terug op klassieke tradities en in dit geval waren dat de Romeinse mozaïeken. In de buurt van Cascais waren steengroeven. Vissers vervoerden de stenen naar de stad.

Door aardbevingen in 1531 en 1551 moest men veel wegen vernieuwen, maar na de grote aardbeving van 1755 stond Lissabon voor een enorm project: het herstel van gebouwen en straten en het opnieuw inrichten van de stad.

De aanleg van straten met mozaïekpatronen had een voorvechter in de persoon van Eusébio Cândido Cordeiro Pinheiro Furtado (1777-1861). Hij was van 1840 tot 1846 gouverneur van het Castelo de S. Jorge en hij maakte van het fort en de omgeving een gebied waar mensen konden wandelen en zich verpozen. Hij plantte er bomen en bloemen en liet paden met mozaïekpatronen aanleggen. Hij kende de Romeinse technieken en combineerde ze met nieuwe inzichten over landschapsinrichting. De bevolking van Lissabon liep massaal uit om het resultaat te bewonderen.

De gemeente was zo onder de indruk dat Eusébio Furtado in 1848 een plan mocht uitvoeren voor het Rossioplein. In de bestrating van dit plein is met zwarte en witte stenen  een golfpatroon gemaakt als eerbetoon aan de Portugese ontdekkingsreizigers. Voor het eerst creëerde men zo in de stad veilig gebied voor voetgangers. In hoog tempo voorzag men de belangrijkste straten en pleinen in de binnenstad van Lissabon van sierbestrating.

Zo werd Lissabon het voorbeeld voor dit type artistieke bestrating van voetgangerszones, in het Portugees ‘calçada portuguesa’ genoemd.

Sierlijke lijnen mozaïek van zwarte en grijze keitjes in Tavira.
Sierpatroon in Tavira. Foto Maja Kersten
Mozaïek van een zwarte vis op een witte ondergrond in Faro.
Patroon van een vis, Faro. Foto Maja Kersten

Materiaal

Bij de Portugese mozaïekbestrating maakt men gebruik van kalksteen. De meeste straatstenen komen uit de bergen Aire en Candeeiros ten noorden van Lissabon (districten Leiria en Santarém). Deze kalksteen is er in verschillende kleuren: wit, grijs in verschillende tinten, blauw, zwart, maar ook roze. Zo kan men motieven in kleur leggen.

De bedrijven die de stenen geschikt maken voor bestrating zijn meestal klein en vaak zijn het familiebedrijven. De stenen maakt men met pneumatische hamers los van de ondergrond in ondiepe steengroeves en dan klieft men ze met steeds kleiner wordende hamers tot straatsteentjes. Dit is nog steeds meestal handwerk. Er zijn inmiddels wel machines ontwikkeld voor machinale steenproductie, maar die zijn nog niet veel in gebruik. In grote zakken vervoert men de steentjes naar de plek waar ze gelegd worden door stratenmakers, ‘calceteiros’ genoemd.

Mozaïek met krullen in zwart en rood op een witte ondergrond in een winkelstraat in Faro.
Winkelstraat Faro. Foto Maja Kersten
Detail van de krulpatronen in een winkelstraat in Faro.
Detail winkelstraat Faro. Foto Maja Kersten

Stratenmakers

Eerst stort men een laag steengruis die goed wordt aangestampt. Daarop komt een laag zand. Daarin legt men de straatsteentjes en tikt ze met een hamer vast. Daarna bezemt men zand, steenpoeder of cement over de bestrating om de voegen dicht te maken. Om patronen te maken gebruikt men mallen van hout, metaal of PVC. De steentjes worden met de hand bewerkt tot ze het juiste formaat hebben.

De gebruikte patronen zijn geometrisch of figuratief. Logo’s van winkels en bedrijven, telefoonnummers, stadswapens, toeristische info – alles kan in mozaïek uitgevoerd. Ook binnenshuis gebruikt men sierbestrating, in winkelcentra, hallen van appartementen of kantoorgebouwen.

Rond 1930 had de gemeente Lissabon 400 stratenmakers in dienst. In 1986 werd een school voor stratenmakers opgericht en een standbeeld van een stratenmaker kwam er in 2006.

Het stadswapen van Faro uitgevoerd in mozaïek: een kasteel met twee torens met water ervoor.
Het stadswapen van Faro. Foto Maja Kersten
Een kijkje door een open deur laat zien dat mozaïekbestrating ook binnenshuis wordt toegepast.
Mozaïekbestrating ook binnen. Foto Maja Kersten

Calçada portuguesa

Veel Portugese steden namen de techniek van bestraten over. De Wereldtentoonstellingen in Parijs (1900), Rio de Janeiro (1906), Kaapstad (1909) en Sevilla (1929 en 1969) brachten de techniek onder de aandacht van andere landen. Tegenwoordig vinden we voorbeelden van de ‘calçada portuguesa’ in de Verenigde Staten, Spanje, Brazilië, Macau, Angola, Kaapverdië. En in Amsterdam dus.

En zo is een eeuwenoude Romeinse techniek in de vijftiende eeuw weer opgepakt om tot grote bloei te komen in de twintigste eeuw. Hoe lang nog, is de vraag. De techniek is duur in aanleg en onderhoud. En dan zijn er regels bijgekomen op het gebied van milieu en arbeidsomstandigheden in de mijnbouw. Voorlopig nog maar even volop van de calçada portuguesa genieten!

Bron: Manual da Calçada Portuguesa, uitgave Direcção Geral de Energia e Geologia, 2009


« Ziende blind
Klachtenboek, Vermogensbelasting en Winkeltijden »

Categorie: Cultuur & Maatschappij Trefwoorden: calçada portuguesa, geschiedenis, Lissabon, steden, traditie

Over Maja Kersten

Maja verhuisde in 2014 samen met haar partner van Amsterdam naar Tavira. Tot die tijd was ze werkzaam als docente Nederlands in het VMBO en het MBO. Ze schreef jarenlang voor het ledenblad van een volkstuinvereniging, meestal over tuingerelateerde onderwerpen, maar ook de column waarmee het blad opende. Nu schrijft ze voor Portugal Portal over natuur, cultuur, taal, eten en drinken en literatuur.

Lees Interacties

Reacties

  1. Rienk Vlieger zegt

    2 juli 2017 om 09:57

    Wat een interessant verhaal over iets wat je elke dag in Portugal tegen kunt komen en daardoor zo gewoon lijkt. Dank!

    Beantwoorden
  2. Alice Pavao zegt

    2 juli 2017 om 11:39

    Alhoewel een goed idee van Amsterdam, hebben ze geen Portugese stratenmakers erbij genomen, zo luidt het verhaal, maar gewoon Nederlandse stratenmakers ingezet en die kennen deze techniek niet dus heel veel klachten binnengekomen bij de gemeente Amsterdam. Weet iemand eigenlijk of dit verhaal waar is ? BVD

    Beantwoorden

Geef een reactie Reactie annuleren

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Ook leuk om te lezen

Livraria Lello & Irmão.
Portugese boekhandels: Aanrader, ook voor niet-lezers
Een man in pauskleding voor het beeld Cristo Rei in Lissabon
Een Portugese paus?
Lissabon, een metropool van mondiale culturen wordt muzikale smeltkroes

Primaire Sidebar

Zoek je iets?

Kenters

Wil je Portugal Portal volgen?

Kies voor de nieuwsbrief, voor follow.it of voor sociale media

Kies hier

Onze sponsoren

Bekijk de sponsoren

Trefwoorden

Alentejo Algarve Aveiro Beiras boeken boekrecensie Coimbra column Corona cultuur dieren economie emigratie emigreren fado feest gastronomie geloof geschiedenis kunst land Lissabon literatuur milieu muziek natuur natuurpark Noord-Portugal overwinteren Porto Portugal recept reizen steden taal taalweetjes toerisme traditie Trás-os-Montes vakantie verbouwen volksgebruiken wandelen werken wijn

Recente reacties

  • Geert Brabant op Portugese boekhandels: Aanrader, ook voor niet-lezers: “Heerlijk interessant. Ik heb alweer een goede reden voor nog eens een dagje Aveiro.”
  • FPU Casa op Onze Marcelo ontvangt een eredoctoraat: “Wat een respectloos, negatief verhaal”
  • Liz op Onze Marcelo ontvangt een eredoctoraat: “Werkelijk fantastisch en leuk geschreven. Zeer vermakelijk en niet te lang. Chapeau 🙏🏾 Wij houden ook van Marcelo.”
  • Zemaria op De Portugese taal: “Goedemorgen Mariska, wat een leuk verhaal, zo hoor je nog eens hoe iedereen Portugal en de Portugezen (?) leert kennen,…”
  • Mariska Roos op Onze Marcelo ontvangt een eredoctoraat: “Haha, hardop gelachen om deze smakelijke beschrijving. Het blijven toch allemaal verkleedpartijtjes van zichzelf zeer serieus nemende mensen. Er zullen…”

Footer

  • Home
  • Over Portugal Portal
  • Alle artikelen
  • De schrijvers van Portugal Portal
  • Privacy
  • Cookie policy
  • Contact

Wil je Portugal Portal volgen?

Dat kan op drie manieren!

Kies hier

Portugal Portal

Meer informatie over Portugal Portal

mailportugalportal@gmail.com

  • E-mail
  • Facebook
  • Instagram

© 2025 Copyright Portugal Portal 2023

Beheer cookie toestemming
Om deze website goed te laten werken, te optimaliseren en personaliseren en content van social media te kunnen tonen worden cookies geplaatst.
Functioneel Altijd actief
The technical storage or access is strictly necessary for the legitimate purpose of enabling the use of a specific service explicitly requested by the subscriber or user, or for the sole purpose of carrying out the transmission of a communication over an electronic communications network.
Preferences
The technical storage or access is necessary for the legitimate purpose of storing preferences that are not requested by the subscriber or user.
Statistieken
The technical storage or access that is used exclusively for statistical purposes. The technical storage or access that is used exclusively for anonymous statistical purposes. Without a subpoena, voluntary compliance on the part of your Internet Service Provider, or additional records from a third party, information stored or retrieved for this purpose alone cannot usually be used to identify you.
Marketing
The technical storage or access is required to create user profiles to send advertising, or to track the user on a website or across several websites for similar marketing purposes.
Beheer opties Beheer diensten Beheer {vendor_count} leveranciers Lees meer over deze doeleinden
Zelf instellen
{title} {title} {title}