• Spring naar de hoofdnavigatie
  • Door naar de hoofd inhoud
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Portugal Portal

Portugal Portal

Online magazine over wonen, werken en genieten in Portugal

  • Wonen & Werken
  • Natuur & Ontspanning
  • Eten & Drinken
  • Cultuur & Maatschappij

De Serra da Estrela als Terra Incognita

1 januari 2016 door Josephine van Bennekom 6 reacties

In een tijd dat een tocht vanuit Lissabon naar de hoogste berg van Portugal net zo gecompliceerd leek als een ruimtevlucht naar de maan, vertrok een wetenschappelijke expeditie naar de Serra da Estrela. Men vond het hoog tijd dit mysterieuze gebied in het hart van het land in kaart te brengen.

De oude Torre, Serra da Estrela (1881). Foto: Manuel Francisco Duarte

Wetenschappers op ‘de schedel van Portugal’

Op 1 augustus 1881 verzamelde zich een grote groep gerenommeerde wetenschappers in Lissabon om per trein, per koets, te paard en te voet naar de Serra da Estrela af te reizen, een gebergte dat door zijn onbekendheid omgeven was door mythes en legendes. De reis werd georganiseerd door de Geografische Vereniging van Lissabon. Twaalf specialismen waren vertegenwoordigd: antropologie, landbouwkunde, archeologie, chemie, botanie, hydrologie, geneeskunde, meteorologie, fotografie, zoölogie, etnografie en geologie.

Afrika

Een aantal wetenschappers had ervaring met expedities in de binnenlanden van Afrika. In het kader van de kolonisatie waren bijvoorbeeld de als mariniers opgeleide ontdekkingsreizigers Serpa Pinto, Brito Capelo en Roberto Ivens bekend met zeer moeilijk begaanbaar terrein, een vijandige bevolking en tropische ziektes in Angola en Mozambique.

Maar dit was anders. Dit was ‘a nossa terra’! Men was gefascineerd door de Serra da Estrela: de poelen en moerassen, de waterbronnen, de diepe meren en de hoge toppen van de drie bergen in de vorm van kruiken, de Cântaro Magro (1.928m), Cântaro Gordo (1.876m) en de Cântaro Raso (1.916m) werkten zeer op de verbeelding van biologen, plantkundigen en mineralogen.

Talloze legenden deden bij de plaatselijke bevolking de ronde, zoals die van het ‘boze oog van de marinier’: als er een storm op zee was, daalde en steeg het waterniveau van de twee bergmeren Lagoa Comprida en de Lagoa Escura en werden er scheepswrakken zichtbaar. Ook zouden zwemmers door een reusachtige arm de peilloze diepte in worden getrokken.

Tijdens de expeditie ontdekte men dat de meren helemaal niet ondergronds met de zee verbonden waren, zoals werd verondersteld. De variërende waterstand was te wijten aan het bevriezen en ontdooien van het wateroppervlak waarbij de grillige stronken van de jeneverstruik tevoorschijn kwamen, een veel voorkomende plant in het gebied.

Doel

Een van de expeditieleden was de arts Sousa Martins. In een tijd van tuberculose-epidemieën was hij op zoek naar een geschikte plek voor een sanatorium, naar voorbeeld van het Zwitserse St. Moritz en Davos. Hij vond Penhas Douradas ideaal. Dit lag op de top, ten noordwesten van het kampement en op een hoogte van zo’n 1450 meter. Al snel werden er rotswoningen ingericht voor tuberculoselijders en vanaf 1888 werden er chalets gebouwd, de karakteristieke met zink beklede houten huizen, die tegenwoordig als vakantiehuis door Lissabonners worden gebruikt.

In 1907 kwam er een goed geoutilleerd sanatorium in Guarda. Maar dat zou Sousa Martins niet meer meemaken. Hij overleed zelf, door een wrede speling van het lot, in 1897 aan tuberculose.

Ex-sanatorium Sousa Martins in Guarda. Foto Alexa Pinto

Een ander doel was de constructie van een weerstation, dat een van de eerste in Europa werd. Voorts werd onderzoek gedaan naar hoogteziekte, therapeutische waterbronnen en heilzame planten, geschikt voor de verwerking in de farmacie.

Jaime Batalha Reis was bijvoorbeeld een wetenschapper op het gebied van plantwetenschappen. Hij schreef een dissertatie over Darwin, gewaagd in een tijd waarin de evolutie versus de schepping nog ter discussie stond. Hij was ten tijde van de expeditie directeur landbouw en boswetenschap aan de landbouwhogeschool in Lissabon.

Niet lang na de expeditie werd een begin gemaakt met de aanleg van een aantal stuwdammen en in 1909 was de waterkracht centrale van Sabugueiro gereed. Een ander resultaat was een kaart van 1:50.000 waarmee latere bezoekers hun weg konden vinden. In die zin legden de expeditieleden als echte ‘conquistadores’ een tot dan toe onontgonnen gebied bloot.

Foto’s

Hoewel er drie fotografen meegingen om de reis en de wetenschappelijke bevindingen te documenteren, zijn er weinig beelden bekend. Frederico Augusto Torres, majoor van de cavalerie, Alberto Júlio de Brito e Cunha, tweede luitenant van artillerie en Norberto Amâncio de Almeida Campos, artillerist, hadden het ook niet gemakkelijk. In die tijd moesten kisten vol glasplaten en een als donkere kamer ingerichte koets met chemicaliën mee de bergen in. Veel waardevol materiaal ging door glasbreuk verloren.

Volgens een anekdote van een reisgenoot wilde Torres één van de bergmeren fotograferen en droeg hij twee dragers op de camera’s en glasplaten te brengen. Omdat het pad zo slecht begaanbaar was, ontstond er veel oponthoud. Ondertussen goot Torres collodium over een glasplaat, een stroperig, extreem brandbaar goedje, waarin de fotografische zouten zijn opgelost. Daarna dompelde hij de plaat onder in een zilvernitraatoplossing om de lichtgevoeligheid te activeren. De plaat moest binnen tien minuten worden belicht en direct daarna ontwikkeld. Maar alle voorbereidingen waren tevergeefs: de afstand tot het meer was te groot en de zon ging bijna onder.

Eten

De expeditie duurde negentien dagen. De plaatselijke bevolking werd ingeschakeld om tijdelijke barakken te bouwen, complete laboratoria met gespecialiseerde apparatuur en wetenschappelijke instrumenten naar 1850 meter hoogte te versjouwen en de expeditieleden in de watten te leggen.

Deze, op hun beurt, droegen slechts handbagage en een wandelstok voor moeilijk begaanbare paden. Het dieet was op militaire leest gestoeld, en men werd al in het begin gewaarschuwd: “Laat de gastronomen, als die al onder ons zijn, geen illusies koesteren. We moeten het doen met eenvoudig voedsel en kleine porties. Er wordt op afgesproken tijden gegeten, afhankelijk van de voortgang van het onderzoek. Als de hoorn klinkt, heerst er stilte.”

Het was al met al een hele cultuurschok voor de stadse wetenschappers uit de bourgeoisie. Maar het overweldigende landschap van de meren, omringd door hoge granieten rotsformaties en glooiende valleien, maakte een hoop goed. Na deze expeditie volgden er andere met een toeristisch tintje, maar nooit meer heeft er zo’n alomvattend interdisciplinair onderzoek plaatsgevonden in de Serra da Estrela.

Tot 14 februari is in Guimarães de tentoonstelling Os Inquéritos [à Fotografia e ao Território]∙ Paisagem e povoamento te zien. Verschillende hedendaagse fotografen en beeldend kunstenaars nemen de expeditie uit 1881 als uitgangspunt voor landschaps- en architectuurfotografie.

Centro Internacional das Artes José de Guimarães (CIAJG)
Av. Conde Margaride 175, Guimarães
Telefoon: 253 424 715

De omschrijving van de Serra da Estrela als ‘De schedel van Portugal’ is afkomstig van professor Josias Braun-Blanquet, plantensocioloog, geciteerd in het curriculum vitae van bioloog Jan Jansen, auteur van de Geobotanical guide of the Serra da Estrela, waarvan een geactualiseerde versie in de maak is.

Rotswoning
Rotswoning in Penhas Douradas anno nu. Foto: Josephine van Bennekom

Het rotshuis, ‘Casa da Fraga’ in Penhas Douradas, waar Alfredo César Henriques – op aanraden van zijn vriend Sousa Mendes – verbleef om te herstellen van tbc, vormt onderdeel van de wandelroute PR4, zie website trilhos verdes.

« Een broodje spijker
Klassiek het nieuwe jaar in! »

Categorie: Cultuur & Maatschappij, Natuur & Ontspanning Trefwoorden: 1881, Beiras, geschiedenis, natuurpark, Serra da Estrela, Sousa Martins, wetenschappelijke expeditie

Over Josephine van Bennekom

Josephine emigreerde in december 2005 naar Portugal, waar ze samen met haar man vijf vakantieappartementen exploiteert die gevestigd zijn in een voormalig 18de eeuws watermolencomplex, zie www.quintadamoenda.com. Josephine studeerde Nederlands aan de universiteit van Amsterdam en werkte jarenlang als free-lance journaliste. Ze schreef veel over fotografie en de laatste jaren werkte ze als tekstschrijfster voor verschillende ministeries in Den Haag, haar laatste woonplaats in Nederland.

Lees Interacties

Reacties

  1. Ellen Lanser zegt

    3 januari 2016 om 12:10

    Met veel plezier gelezen! Dank Josephine!

    Beantwoorden
  2. Annie Buster zegt

    3 januari 2016 om 18:02

    Mooi en interessant verhaal om te lezen. De Serra da Estrela is voor mij nog altijd een intrigerend gebied. Een dikke eeuw later is er veel veranderd in de wereld!

    Beantwoorden
  3. Mica Clemente zegt

    18 november 2018 om 20:34

    Wat een mooi verhaal, ik ben een aantal maanden geleden ernaartoe geweest omdat ik wel toe was aan wat kou. Mijn man, Portugees, zei dan weet ik wel een plek. Onze trip ging naar Serra da Estrela. Na het lezen van uw verhaal is mijn gedachte: wauw die mensen die op onderzoek gingen terwijl wij met de auto ernaartoe reizen en het zo normaal vinden! Het is een bijzonder mooi gebied en wat een heerlijke lucht daar!

    Beantwoorden
  4. Jan Blokland zegt

    30 mei 2019 om 14:33

    Eind mei 2019
    Als liefhebber van motortochten door de bergen, heb ik afgelopen week 4 dagen door de Serra da Estrela gereden en daar vele indrukwekkende dingen gezien: prachtige vergezichten en mooie natuur, maar wellicht de meeste indruk hebben de zwerfkeien die je overal in het gebied tegenkomt op mij gemaakt. Hoe is dat landschap zo ontstaan? Zijn de keien er door een ijstijd gebracht??? Ik ben op zoek naar de verklaring ervoor en kwam dit artikel tegen. Het geeft weliswaar geen antwoord op mijn vraag maar vond het zeer de moeite waard om te lezen.

    Beantwoorden
    • jan sansmoto zegt

      26 november 2019 om 15:28

      Probeer het eens op de fiets ipv een vervuilende motor.

      Beantwoorden
  5. Josephine van van Bennekom zegt

    31 mei 2019 om 10:28

    Beste Jan,

    Dank voor je reactie. Ja, imposant he?

    Ik heb meerdere artikelen geschreven over de Serra da Estrela op Portugal Portal. Ook over het ontstaan ervan en over wandelen in de Serra da Estrela. Zoek maar eens op dit trefwoord binnen deze site.

    Meer gedetailleerde geologische info vind je op Wandelen in Portugal.

    Hartelijke groet van Josephine

    Beantwoorden

Geef een reactie Antwoord annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Ook leuk om te lezen

Straatkunst met een maatschappelijk sociale boodschap
Urban art en het kabeljauw-epos
De Portugese Robinson Crusoe – de echte
Portugees zout – Hollandse handel

Primaire Sidebar

Schrijf je in voor de nieuwsbrief

en ontvang elke week gratis de nieuwste artikelen over Portugal in je mailbox.

Aanmelden

Zoek je iets?

Schrijvers gezocht

Zin om iets te publiceren op deze website? Neem contact op.

Trefwoorden

accommodatie Alentejo Algarve Aveiro Beiras boeken boekrecensie bosbrand Coimbra column Corona cultuur dagboek dieren economie emigratie emigreren fado feest gastronomie geloof geschiedenis kunst land Lissabon literatuur milieu muziek natuurpark Noord-Portugal Porto recept reizen sport steden taal taalweetjes toerisme traditie Trás-os-Montes verbouwen volksgebruiken wandelen werken wijn

Recente reacties

  • Els op Portretten van creatief bezige landverhuizers #2 Van interpretatie naar beleving: “Bedankt Ton, voor dit overigens wederom goed geschreven artikel, gewijd aan Ingrid Simons, een nog, voor mij althans, onbekende kunstenaar.…”
  • Ellen op Urban art en het kabeljauw-epos: “Sorry Lotte, ik was er intussen al achter dat ik je verwarde, met een Lotje nota bene…”
  • Lotte Akkerman op Urban art en het kabeljauw-epos: “Dank je, Ellen, en ja, die dames, toen meisjes, met dromen over hoe hun leven moest worden en nu is…”
  • Ellen op Urban art en het kabeljauw-epos: “Een mooie studie Lotte. Ik kwam terecht in de film ‘AS MURTOSEIRAS NAS SECAS DO BACALHAU DE ALCOCHETE’ en werd…”
  • Hanneke Rijkelijkhuizen op Portretten van creatief bezige landverhuizers #2 Van interpretatie naar beleving: “Wat een werk heb je weer verzet, Ton. Hartelijk dank. Fascinerend! Ik hou het kort want ik wil verder lezen.”

Footer

  • Home
  • Over Portugal Portal
  • Alle artikelen
  • Schrijvers
  • Privacy
  • Cookie policy
  • Contact

Schrijf je in voor de nieuwsbrief

en ontvang elke week gratis de nieuwste artikelen over Portugal in je mailbox.

Aanmelden

Portugal Portal

is een initiatief van
Winy Schalke
Arganil – Portugal
+351 91 41 28 590
mailportugalportal@gmail.com

  • E-mailadres
  • Facebook
  • Instagram

© 2021 · Website gemaakt door Alva Design