Sint-Antonius, een heilige uit Lissabon

De patroonheilige van Lissabon is Sint-Vincentius, maar de verbondenheid van de Lissabonners is groter met Sint-Antonius, omdat hij in hun stad geboren is. Deze goedheiligman kun je aanroepen als je iets kwijt bent, want hij is van de verloren voorwerpen. Daarnaast is hij beschermheilige van het huwelijk, van vrouwen en kinderen, van armen, van bakkers en mijnwerkers, van reizigers en pelgrims en van verliefden. Niet dat je hiervan iets terugvindt in zijn biografie.

Het leven van Sint-Antonius

De heilige Antonius van Padua werd in 1191 of 1195 in Lissabon geboren als Fernando Martins de Bulhões. Op zijn geboorteplek is later een kerk gebouwd, de Igreja de Santo António da Sé. Fernando kwam uit een welgestelde familie en studeerde in Lissabon en Coimbra. Op jonge leeftijd trad hij toe tot de orde van Sint-Augustinus. Kort na zijn priesterwijding stapte hij over naar de nieuwe, snelgroeiende orde van de Franciscanen. Toen veranderde hij zijn naam in António.

Hij was een hartstochtelijk prediker, begaan met de armen en de ongelovigen, waarvan hij er veel bekeerde tot het rooms-katholieke geloof, onder andere in Noord-Afrika. In Frankrijk en Italië gaf hij les aan verschillende universiteiten als theologieleraar. Zijn laatste levensjaren bracht hij in Italië door. Hij stierf op 13 juni 1231 in Padua. Een jaar later volgde zijn heiligverklaring door de Katholieke Kerk. Zijn naamdag, 13 juni, is in Lissabon een gemeentelijke feestdag. Die begint al op 12 juni met de Casamentos de Santo António (de bruiloften van Sint-Antonius) en de Marchas Populares (volksmarsen).

Bruiloften van Santo António

In 1958 werden voor het eerst 26 bruidsparen tegelijk getrouwd in de Igreja de Santo António in Lissabon. Het was een initiatief van de Diário Popular, toen een bekend dagblad, met als doel een huwelijk mogelijk te maken voor stellen die het financieel niet breed hadden. Na de Anjerrevolutie staakte de traditie om in 1997 weer opgepakt te worden door de gemeente Lissabon. Het doel bleef hetzelfde: zestien stellen, familie en genodigden een gedenkwaardige trouwerij bezorgen, waar alle Lissabonners getuige van kunnen zijn.

Van vrijgezellenavond tot huwelijksreis en alles daartussenin wordt voor de bruidsparen, die elk twintig genodigden mogen meenemen, verzorgd. Zo’n tachtig bedrijven maken de huwelijken mogelijk, waaronder kledingwinkels, restaurants, hotels, banketbakkers en juweliers. De gemeente kost het nagenoeg niets. De bruiloften vinden plaats op 12 juni. Na de huwelijksceremonie en het koud buffet, dansen de pasgetrouwden en hun gasten ’s avonds mee met de Marchas Populares.

Marchas

De traditie van de Marchas Populares gaat terug op het dansen rond de meiboom, in het verleden meermaals verboden omdat het te heidens werd bevonden. In de Napoleontische tijd deed de Franse gewoonte zijn intrede om te dansen op militaire marsmuziek met toortsen in de hand. Mensen die van het platteland naar de stad trokken, woonden vaak met plaats- en streekgenoten bij elkaar in dezelfde wijk. Zij namen hun folklore mee, die daardoor een deel van de stedelijke cultuur werd. Zo had elke wijk zijn eigen marsen.

In de tijd van de Estado Novo werd volkscultuur en folklore verheerlijkt en gepropagandeerd door het regime van Salazar. In 1932 kwam een filmregisseur, José Leitão de Barros, ‘vader van de marchas’, op het idee een marswedstrijd te organiseren tussen de verschillende wijken van Lissabon. Aan de eerste wedstrijd deden drie wijken mee, het daaropvolgende jaar twaalf, elk met zijn eigen kleding, choreografie, vlaggen en muziek. Het werd een jaarlijks terugkerend evenement en een traditie in Lissabon.

In de jaren zeventig, na de Anjerrevolutie, nam de animo voor de marsen af, omdat men ze associeerde met het regime. Maar vanaf de tachtiger jaren tot vandaag, maken ze weer volop deel uit van de feesttraditie van Sint-Antonius. Vorig jaar vond de 86e editie plaats op de Avenida da Liberdade, waaraan 23 groepen deelnamen.

Santos Populares

Sint-Antonius is een van de Santos Populares of volksheiligen. Hun naamdagen zijn op 13 juni (Sint-Antonius), 24 juni (Sint-Jan) en 29 juni (Sint-Petrus). Deze feesten luiden de zomer in en hebben meer een heidense dan een kerkelijke traditie. Gevierd wordt het begin van de zomer, de vruchtbaarheid van de gewassen die groeien en het fruit dat rijpt. Overal in het land vinden de feesten plaats in de openlucht. Straten zijn versierd met papieren bloemen, lampions en lantaarntjes. Zelfs de eenvoudigste straatjes veranderen in feestelijke boulevards. Op de grond liggen vers geplukte takken lavendel of munt. Als je eroverheen loopt, komen heerlijke geuren vrij. Gegrilde sardientjes en worstjes met een stukje brood, vormen het feestvoedsel. Die ruiken trouwens ook heel lekker.

Toen ik nog in Amsterdam woonde en en werkte en afhankelijk was van de schoolvakanties, lukte het nooit om de Santos Populares mee te maken. Gelukkig besteedt de Portugese televisie er volop aandacht aan. Weken van tevoren worden de bruidsparen voorgesteld en laat men de voorbereidingen en de repetities van de Marchas zien. Zo maakten we via de uitzendingen van RTP Internacional de festiviteiten een klein beetje mee. Mocht je geen Portugese televisie hebben en je kunt er niet bij zijn, bekijk dan hieronder de impressies die de gemeente Lissabon vorig jaar maakte.

Was Sint-Antonius een saaie boekengeleerde, of hield hij wel van een feestje? De overlevering vertelt het ons niet. Maar als hij vanuit de hemel omlaag kijkt, kan hij tevreden zijn. Want het is toch wel bijzonder dat zijn landgenoten hem, achthonderd jaar na zijn dood, nog niet zijn vergeten.