Slapend reizen

Eind maart stond op de Facebookpagina van Portugal Portal een link naar het artikel: ‘Slaaptrein maakt comeback binnen Europa’. Veel lezers reageerden enthousiast op het idee om met zo’n trein naar Portugal te reizen.

Mijn man en ik deden het. Wij reisden tussen 2010 en 2014 twee keer per jaar heen en terug met de Sud Expresso. Veel Nederlanders kwamen we in deze slaaptrein niet tegen. En nu, na 133 jaar, rijdt hij niet meer.

Geschiedenis van de Sud Expresso

De Sud Expresso werd gerealiseerd door Georges Nagelmackers (1845-1905), een Belgische ondernemer en oprichter van de CIWL (Compagnie Internationale des Wagons-Lits). De trein verbond Lissabon met Madrid, Parijs en Calais. Het doel was een luxe treinverbinding naar Lissabon voor reizigers uit Noord-Europa, maar ook uit Londen en Sint Petersburg, zodat ze vandaaruit konden overstappen op de boot naar Afrika en Amerika.

Toen de spoorwegen in heel Europa genationaliseerd werden, moesten CP (Portugal), RENFE (Spanje) en SNCF (Frankrijk) samenwerken om deze treinverbinding voort te zetten.

Vanaf de jaren 60 werd de Sud Expresso een belangrijk vervoermiddel voor Portugese emigranten uit Frankrijk, maar ook uit Duitsland en Zwitserland. Hij vertrok dagelijks vanuit Parijs Austerlitz met een overstap in Hendaye en bracht reizigers naar Vigo, Porto Campanhã en Lissabon Santa Apolónia. Mário Soares, oud-president van Portugal, keerde drie dagen na de Anjerrevolutie uit zijn Parijse ballingschap terug met de deze trein die voor de gelegenheid werd omgedoopt tot ‘Trein van de vrijheid’.

De Sud Expresso reed voor het eerst op 4 november 1887 en voor het laatst op 17 maart 2020. Vanwege de coronapandemie werden toen de internationale treinen Sud Expresso naar Parijs en Lusitânia naar Madrid stilgelegd. De Spaanse spoorwegen besloten een jaar later deze treinverbindingen niet meer te hervatten.

Waarom de slaaptreinen uit Europa verdwenen

Met Europese subsidies hebben veel landen geïnvesteerd in hogesnelheidstreinen. Als gevolg daarvan werden slaaptreinen afgeschaft: te duur en te omslachtig. Het personeel kost meer omdat het op onregelmatige tijden werkt, een nachttrein kan minder passagiers vervoeren, hij rijdt maar eenmaal per 24 uur en vereist samenwerking tussen landen onderling.

Waarom zou je de reis van Nederland naar Portugal willen maken met de trein als je er in drie uurtjes vliegen heen kunt? Duurzaamheidsdrang en beleving spelen een rol, zo las ik in het eerder genoemde artikel. Vliegangst zal voor sommigen ook meespelen. Ik vind het vooral een belevenis om met de trein te reizen. Je reist door verschillende landen, je ziet de omgeving, het landschap en het klimaat veranderen. Je hebt meer bewegingsvrijheid dan in een auto of een bus. Bij een tussenstop, bijvoorbeeld de overstap in Parijs, ben je even helemaal in Franse sferen, ook al is het maar een paar uurtjes.

Treinreizen in Europa

De eerste keer dat ik een lange treinreis maakte, was met de inmiddels ook niet meer bestaande Moskou-expres. Toen, in de jaren 70, was reizen per trein veel goedkoper dan vliegen. En je kon meer bagage meenemen, in ons geval cadeaus voor de familie. In deze trein was van luxe geen sprake, of het moest zijn dat er in elke wagon een functionaris was die de bedden voor je in- en uitklapte en bij wie je op elk uur van dag of nacht een theeglas in een houder kon halen met heet water erin. Zelf moest je dan oploskoffie of thee bij je hebben, want een restauratiewagen was er niet.

De Sud Expresso was daarmee vergeleken een luxe hoteltrein. Wij reserveerden altijd een tweepersoonscoupé met douche en toilet. Voor elk van ons lag een vilten etui met toiletartikelen klaar. Diner en ontbijt waren in het ticket inbegrepen. De maaltijden in de restaurantwagen smaakten uitstekend. Slapen in de trein vond ik heerlijk, liefst in het bovenste bed. Normaal gesproken word je wakker van geluid. In de trein is dat anders: je wordt wakker als hij stilstaat en je niets meer hoort. Schuif je het gordijntje opzij, dan zie je verlaten, verlichte perrons waar een enkeling in- of uitstapt. Daarna word je weer in slaap gewiegd door het ritme van de trein die verder rijdt.

Voor de tickets van de Sud Expresso betaalden we altijd dezelfde prijs, geen kortingen of reclames, zoals de Thalys van Amsterdam naar Parijs nog wel eens aanbiedt.

In 2012 waren de Franse spoorwegen bezig met onderhoud van hun TGV-netwerk en konden we niet in één dag van Amsterdam naar Irun reizen om daar op de Sud Expresso over te stappen. Gelukkig was er nog een andere mogelijkheid: de nachttrein Parijs-Madrid. Omdat onze eindbestemming in de Algarve lag, namen we in Madrid de hogesnelheidstrein naar Sevilla en daarvandaan een bus naar Tavira. Deze verbinding was zelfs nog sneller dan die via Lissabon.

Toen het weer mogelijk was om met de Sud Expresso te rijden, waren onze tickets iets goedkoper dan voorheen. Waarom dat was, merkten onderweg. Er was geen restauratiewagen meer en er waren geen maaltijden in de prijs inbegrepen. Gelukkig was er een bar-rijtuig, waar je behalve iets te drinken en een broodje, ook een eenvoudig en smakelijk dagmenu kon bestellen.

Toekomst van de slaaptrein

Het artikel over de comeback van de slaaptreinen kondigde verbindingen aan naar Wenen, Praag, Zürich, Milaan en Venetië. Misschien is het een begin van een comeback, misschien is het een opleving van een manier van reizen die achterhaald is.

Ik hoef niet meer op en neer te reizen naar Nederland. Zou je nu met de trein van Amsterdam naar Lissabon willen reizen, dan ben je, alle snelle treinen ten spijt, 38 uur kwijt, je moet een overnachting regelen en 6 keer overstappen.

Wat jammer toch, dat een zo bijzondere manier van reizen, reizen terwijl je slaapt, verdwijnt en dat je bijna gedwongen bent je reis op een veel minder duurzame manier te maken, per auto of vliegtuig.