• Spring naar de hoofdnavigatie
  • Door naar de hoofd inhoud
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Portugal Portal

Portugal Portal

Online magazine over wonen, werken en genieten in Portugal

  • Wonen & Werken
  • Natuur & Ontspanning
  • Eten & Drinken
  • Cultuur & Maatschappij

Soms ben ik een Don Quichot

4 februari 2016 door Josephine van Bennekom 6 reacties

Bioloog Jan Jansen doet al ruim vijfentwintig jaar veldonderzoek in de Serra da Estrela. Hij promoveerde op de biodiversiteit in het hoogste berggebied van Portugal. Jansen reist nog altijd minstens twee keer per jaar op en neer vanuit Nederland. Ik zoek de bevlogen veldbioloog thuis op.

Thuis bij Jan Jansen
Thuis bij Jan Jansen

Dierbare herinneringen

Ik stuitte bij toeval op de naam Jan Jansen, toen ik het internet af struinde op zoek naar informatie over de wetenschappelijke expeditie naar de Serra da Estrela in 1881. Jansen blijkt al sinds 1989 ecologisch onderzoek te doen in het gebied. Dit mondde onder andere uit in een Portugese en een Engelse versie van de Geobotanical guide of the Serra da Estrela en in het proefschrift Managing Natura 2000 in a changing world: The case of the Serra da Estrela (Portugal).

Nadat ik contact heb gelegd, word ik hartelijk onthaald in Nijmegen. Daar voorziet Jan Jansen me geestdriftig van een onuitputtelijke hoeveelheid achtergrondinformatie. Boektitels, namen van Portugese geestverwanten en dierbare herinneringen buitelen over elkaar heen in een poging bijna dertig jaar onderzoekservaring in één middag samen te vatten.

Padvinderij

“Ik ben in 1953 in Almelo geboren. Deze gemeente is groot geworden dankzij de textielindustrie, net als de plaatsen rondom de Serra da Estrela. Als kleine jongen sprong ik in het open boerenland over slootjes, speelde in de hooiberg en verzamelde glimmend rode appeltjes in het groene gras van de boomgaard. We verhuisden naar Apeldoorn, dat omgeven was door bossen. Daar ervoer ik als 7-jarige bijna dagelijks de ‘wildernis’: boompje klimmen, indiaantje spelen en heideplanten verzamelen voor mijn tuintje. Met mijn familie ging ik er regelmatig op uit om zwijnen en ander wild te kijken. We plukten bosbessen en raapten eikels om ze voor 2 cent per kilo te verkopen aan de kroondomeinen.

Mijn ouders zagen dat ik van de natuur hield en meldden me aan bij de padvinderij. Het clubhuis stond in de bossen, op steenworp afstand van paleis Het Loo. Toen ik op het lyceum zat in Winterswijk, maakte ik excursies naar steengroeves om fossielen te zoeken. Ook ging ik graag naar gebieden als Bekendelle en het Korenburgerveen.”

Gastvrijheid

Jan Jansen verhuisde naar Deventer waar hij eind jaren zestig gegrepen werd door de ‘flower power’, de ideeën van de Kabouters en het doemscenario van de Club van Rome. Het stadsleven trok en de aandacht voor de natuur verflauwde. Pas in militaire dienst tijdens een oefening op de Lüneburger Heide viel het kwartje. Hij wilde ‘iets met bosbouw’ doen. Die gedachte werd versterkt toen hij Wilde Planten las van Victor Westhoff.

Hij besloot biologie te gaan studeren aan de Katholieke Universteit Nijmegen waar Westhoff professor was in de geobotanie, de studie naar planten en plantgemeenschappen, in samenhang met de plek waar ze voorkomen.

Veluwe
De Veluwe

Na zijn afstuderen in 1988 werd hij uitgenodigd om in het kader van het project ‘Europese Middelgebergten’ mee te werken aan een vegetatiekartering in de Serra da Estrela onder leiding van dr. Pim van der Knaap.

Jansen zegt: “Ik rook mijn kans. Al snel werd duidelijk dat in de Serra veel kennis ontbrak voor een goed natuurbeheer. Dankzij een beurs uit Duitsland kon ik in Portugal ‘echt’ vegetatiekundig onderzoek doen.”

Het gebied en zijn bewoners stalen onmiddellijk zijn hart. “Zo gastvrij! Ik leerde al snel de plaatselijke likeur kennen en werd verwend met versgebakken forel uit de Zêzere rivier. De gastvrouw vroeg steeds: “Mais?” (“Meer?”), en ik zei ja, in de veronderstelling dat ze het graangewas bedoelde!”

In 1992 vroegen de autoriteiten van het natuurpark hem een excursie te leiden voor biologen van verschillende Portugese universiteiten. “Dat aanbod heb ik uiteraard meteen aanvaard. Vanaf 1994 kon ik veldwerk doen en in ‘96 vroeg de Universiteit van Lissabon me om het gebied te inventariseren in het kader van Natura 2000, een Europees netwerk van beschermde natuurgebieden. Dit netwerk vormt de hoeksteen van het beleid van de EU voor behoud en herstel van biodiversiteit. Ik maakte meer dan 1500 opnamen van de meest uiteenlopende biotopen in de Serra da Estrela.

Samen met Elvira, mijn toenmalige vriendin en huidige echtgenote, heb ik een ongelooflijk paradijselijke tijd gehad met wonderbaarlijke ontdekkingen in de natuur op ‘de schedel van Portugal’, zoals de Serra door de beroemde plantensocioloog Josias Braun-Blanquet genoemd is.“

Boer
De boer brengt brem naar de stal waar het met schapenmest wordt vermengd en later op het land wordt verspreid

Uniek mosje

Jan Jansen werd adviseur voor het ICN, het Portugese Instituut voor Natuurbehoud. Zijn kennis over de Serra kreeg onder andere vorm in de reeds genoemde geobotanische gids, die helaas al een tijdje is uitverkocht. “De nieuwe herziene versie – inclusief aandacht voor de wandelroutes onder de titel Trilhos Verdes – ligt klaar voor de drukker, maar het wachten is op subsidie van de autoriteiten in Manteigas”, zegt Jansen, die in dertig jaar noodgedwongen geleerd heeft geduld te oefenen als het gaat om samenwerking met de grillige Portugese autoriteiten.

Mos
Jansens vedermos ofwel Fissidens jansenii

“Het probleem is vaak dat men uit onwetendheid het gebied niet op waarde weet te schatten”. Als voorbeeld noemt hij het unieke mos, dat hij ontdekte bij de Poço do Inferno, en dat naar hem is genoemd: het ‘Jansens vedermos ofwel Fissidens jansenii’. “De gemeente Manteigas – ‘de stad van de biodiversiteit’ – heeft nu uitgerekend bij die waterval canyoning mogelijk gemaakt. Als mensen daar naar beneden roetsjen, gaat dat mosje voor altijd verloren.”

Canyoning
Canyoning in de Poço do Inferno

Wat trekt je zo aan in het gebied?

“De oud-directeur van het park zei ooit: ‘De Serra da Estrela is als een ongrijpbare prinses, die zich alleen door verleiding laat veroveren’. Het gebied trekt me iedere keer weer naar zich toe. Je ziet er een enorme variëteit aan geomorfologie, klimaat, flora, fauna en plantengemeenschappen. Het gebergte is nog niet helemaal ontsloten en de ‘vooruitgang’ gaat er langzaam. Het is mogelijk om als het ware een reis in de tijd te maken.

Het heidelandschap is bijvoorbeeld grotendeels intact door de traditionele toepassing van het heidelandbouwsysteem. Het is één van de zuidelijkst gelegen heidelandschappen in Europa. Daardoor kan de Serra als referentiegebied fungeren voor de Nederlandse heidegebieden, ook belangrijk in verband met de klimaatsverandering.”

Heide
Heide bij Penhas da Saude

Waterleverancier

Boeren en herders met hun schaapskuddes hebben een belangrijk aandeel in de instandhouding van de biodiversiteit. “De heiboer in de Estrela verbindt de verschillende biotopen via zijn traditionele beheer met elkaar, daar waar in Nederland een enorme versnippering plaatsvindt. Hij voldoet zijn leven lang al ruimschoots aan de eisen vanuit Brussel, zoals de Vogel-, Habitat-, Water- en Nitraatrichtlijnen. Dankzij hem hoeven er geen dure natuurherstel- of saneringswerkzaamheden te worden uitgevoerd als gevolg van vervuiling.”

Net als de Veluwe in Nederland omvat de Serra een aantal belangrijke ecosystemen die zonder het werk van de heiboer zullen verarmen. Ook is de Serra da Estrela indirect een belangrijke waterleverancier, bijvoorbeeld van Lissabon. Het zou mooi zijn, zegt Jansen, wanneer alle belanghebbenden hun schouders zouden zetten onder het behoud van dit unieke gebied.

Herder
Een herder in de Serra da Estrela

Aan Jan Jansen zal het niet liggen. Hij leverde inhoudelijke bijdragen aan het CISE (Centro de Interpretação da Serra da Estrela) in Seia en aan het Ecomuseum in Belmonte en heeft contact met mensen die aan de wieg staan van de Serra da Estrela als ‘Ecopark’. In samenwerking met de Quinta Vale do Mondego nabij Guarda organiseert hij met zijn eenmansbedrijfje Pan & Demeter elk jaar een geobotanische workshop (helaas in 2016 al volgeboekt).

Ondanks het gevoel dat hij soms als Don Quichot tegen windmolens vecht, blijft hij zich onvermoeibaar inzetten voor de natuur in Nederland én Portugal.

Portret Jan Jansen
Jan Jansen in het veld.
Alle foto’s Josephine van Bennekom / Jan Jansen

Aanvullende informatie

Proefschrift Managing Natura 2000 in a changing world: The case of the Serra da Estrela (Portugal). (PDF, 58,8 MB).

« Met een boot uit 165.000 kurken de Douro af
Rose cocktailparty »

Categorie: Natuur & Ontspanning Trefwoorden: Beiras, biodiversiteit, interview, Jan Jansen, natuurpark, Poço do Inferno, Serra da Estrela, veldbioloog

Over Josephine van Bennekom

Josephine emigreerde in december 2005 naar Portugal, waar ze samen met haar man vijf vakantieappartementen exploiteert die gevestigd zijn in een voormalig 18de eeuws watermolencomplex, zie www.quintadamoenda.com. Josephine studeerde Nederlands aan de universiteit van Amsterdam en werkte jarenlang als free-lance journaliste. Ze schreef veel over fotografie en de laatste jaren werkte ze als tekstschrijfster voor verschillende ministeries in Den Haag, haar laatste woonplaats in Nederland.

Lees Interacties

Reacties

  1. Winy Schalke zegt

    4 februari 2016 om 10:38

    Prachtig en zeer interessant artikel, Josephine. Mooi om te lezen over iemand die zo bevlogen is en zijn passie volgt. Fijn ook de links naar de Trilhos Verdes. Voor de wandelroutes hoeven we niet te wachten op de gedrukte nieuwe herziene versie van het boekje, de routes staan nu al op de website van manteigastrilhosverdes.com.

    Beantwoorden
  2. Jan Jansen zegt

    4 februari 2016 om 11:16

    Dank voor je interesse Winy en het klopt helemaal dat je zonder de gids kunt wandelen over de liefst 16 verschillende routes.
    Die routes staan al enkele jaren op de website van de gemeente Manteigas.
    Als je echter informatie wilt hebben over de biodiversiteit die bijzoder is voor de route die je loopt, dan is zo’n gids erg handig. Bovendien wordt deze vergezeld van een app.
    Afspraken zijn reeds gemaakt met de gemeente.
    Mijn vorige gids kreeg goede kritieken in Lonely Planet Portugal. In de Público (série “Árvores e florestas de
    Portugal”) werd destijds beweerd dat het de beste natuurgids was die ooit in Portugal is verschenen…

    Beantwoorden
    • Winy Schalke zegt

      7 februari 2016 om 13:37

      Bedankt voor je reactie, Jan. Ik ga de gids zeker kopen wanneer deze uitkomt. Want wandelen met achtergrondinformatie over de biodiversiteit is natuurlijk een meerwaarde. Ik was alleen bang dat dit misschien wel eens lang kan duren, de Portugese bureaucratie kennende. Vandaar mijn tip. Misschien kun je een reactie op deze pagina plaatsen wanneer het gidsje te koop zal zijn? Ik hoop snel!

      Beantwoorden
  3. Jan Jansen zegt

    8 februari 2016 om 11:42

    OK Winy. Zodra de gids uit is plaats ik een link! Uitgever zal zijn KNNV. Ik zag trouwens net dat een oud exemplaar nog tweede hands te koop is in Duitsland. http://www.booklooker.de/B%C3%BCcher/Jan-Jansen+Geobotanical-guide-of-the-Serra-da-Estrela/id/A01r13Ls01ZZa?zid=f0cd10cfcee6acb8c2b378768e9f70f6

    Beantwoorden
  4. Marga Kramer zegt

    18 februari 2016 om 22:52

    Toen we in 2008 onze quinta kochten aan de voet van de Serra da Estrela liet de toenmalige eigenaar het boek Geobotanical guide of the Serra da Estrela van Jan Jansen achter. Wat heb ik daar veel plezier van. Als ik iets tegen kom op het terrein of in de omgeving kan ik het bijna altijd in deze gids vinden. Dank Jan Jansen!

    Beantwoorden
  5. Jan Jansen zegt

    29 februari 2016 om 10:49

    Dag Marga,

    Bedankt voor je feedback. Fijn om dat te horen!

    Beantwoorden

Geef een reactie Antwoord annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Ook leuk om te lezen

3 dagen wandelen in natuurpark Peneda-Gerês
Vallei van de Côa rivier. Hier vindt men prehistorische tekeningen. Er is een museum voor moderne kunst.
“Rewilding” in Portugal
De ontdekking van Ellen van Herk

Primaire Sidebar

Schrijf je in voor de nieuwsbrief

en ontvang elke week gratis de nieuwste artikelen over Portugal in je mailbox.

Aanmelden

Zoek je iets?

Schrijvers gezocht

Zin om iets te publiceren op deze website? Neem contact op.

Trefwoorden

accommodatie Alentejo Algarve Aveiro Beiras boeken boekrecensie bosbrand Coimbra column Corona cultuur dagboek dieren economie emigratie emigreren fado feest gastronomie geloof geschiedenis kunst land Lissabon literatuur milieu muziek natuurpark Noord-Portugal Porto recept reizen sport steden taal taalweetjes toerisme traditie Trás-os-Montes verbouwen volksgebruiken wandelen werken wijn

Recente reacties

  • Els op Portretten van creatief bezige landverhuizers #2 Van interpretatie naar beleving: “Bedankt Ton, voor dit overigens wederom goed geschreven artikel, gewijd aan Ingrid Simons, een nog, voor mij althans, onbekende kunstenaar.…”
  • Ellen op Urban art en het kabeljauw-epos: “Sorry Lotte, ik was er intussen al achter dat ik je verwarde, met een Lotje nota bene…”
  • Lotte Akkerman op Urban art en het kabeljauw-epos: “Dank je, Ellen, en ja, die dames, toen meisjes, met dromen over hoe hun leven moest worden en nu is…”
  • Ellen op Urban art en het kabeljauw-epos: “Een mooie studie Lotte. Ik kwam terecht in de film ‘AS MURTOSEIRAS NAS SECAS DO BACALHAU DE ALCOCHETE’ en werd…”
  • Hanneke Rijkelijkhuizen op Portretten van creatief bezige landverhuizers #2 Van interpretatie naar beleving: “Wat een werk heb je weer verzet, Ton. Hartelijk dank. Fascinerend! Ik hou het kort want ik wil verder lezen.”

Footer

  • Home
  • Over Portugal Portal
  • Alle artikelen
  • Schrijvers
  • Privacy
  • Cookie policy
  • Contact

Schrijf je in voor de nieuwsbrief

en ontvang elke week gratis de nieuwste artikelen over Portugal in je mailbox.

Aanmelden

Portugal Portal

is een initiatief van
Winy Schalke
Arganil – Portugal
+351 91 41 28 590
mailportugalportal@gmail.com

  • E-mailadres
  • Facebook
  • Instagram

© 2021 · Website gemaakt door Alva Design