Terwijl in Nederland de regeringsformatie niet vlot, maakt Portugal zich op voor parlementsverkiezingen op 10 maart 2024.
Al wekenlang wordt er druk gedebatteerd op televisie, vaak in een één-op-één-vorm waarbij twee partijleiders tegenover elkaar zitten met een journalist als gespreksleider erbij. De spreektijd per politicus wordt bijgehouden op voor de kijker zichtbare klokken. Wie die klokken bedient, heeft een lastige taak, want er wordt voortdurend door elkaar heen gesproken. Ook de gebruikelijke, vaak enorme publicatieborden met politieke gezichten vervuilen het Portugese straatbeeld alweer. De ochtendjournaals openen met folderende politici op weekmarkten.
Beide grootste politieke partijen van Portugal hebben een nieuwe frontman. Net als in Nederland, waar Mark Rutte na dertien jaar afzwaait, kondigde ook in Portugal premier António Costa na ruim acht jaar zijn vertrek aan. Daarmee ligt het speelveld geheel open want de traditionele ‘premierbonus’ speelde immers een grote rol bij de laatste verkiezingen. Costa kreeg het begin 2022 voor elkaar om een absolute meerderheid in het parlement te behalen, waardoor de regeringsvorming een fluitje van een cent was.
Het ligt dus voor de hand dat ook in Portugal de regeringsvorming dit keer lastig gaat worden. De socialistische PS (Partido Socialista) van huidig premier Costa zal zonder diens aanvoering vrijwel zeker de meerderheid in het parlement verliezen en daarvan zullen vooral de kleine linkse partijen profiteren. Aan de andere zijde van het spectrum wordt een flinke winst voor de populistische partij CHEGA! verwacht. Volgens de laatste peilingen kan CHEGA! op 40 zetels (van de 230) rekenen. De hamvraag is of de Democratische Alliantie, de grote middencombinatie, met aan het hoofd de PSD (Partido Social Democrata), groot genoeg zal worden om zonder CHEGA! te kunnen regeren. Die kans lijkt klein. Dit leidt tot strategisch stemmen, kiezers die niet op de partij van hun voorkeur stemmen maar op de socialistische PS. Daarmee hopen ze een rechtse regering met CHEGA! erin te voorkomen.
Hier kun je lezen hoe het huidige Portugese parlement (gekozen in januari 2022) is samengesteld, met een vergelijking met Nederlandse politieke partijen erbij om het inzichtelijk te maken.
Iedereen met de Portugese nationaliteit mag stemmen bij de parlementsverkiezingen, ongeacht waar of hij of zij woont. Gebruikelijk stemmen er tienduizenden Portugezen die niet in het land wonen, en in veel gevallen ook niet van plan zijn er ooit te gaan wonen.
In Portugal stem je bij de parlementsverkiezingen niet op een persoon maar op een partij. De stemmen worden niet landelijk bij elkaar opgeteld, maar dat gaat per kiesdistrict. Ieder kiesdistrict heeft een aantal parlementszetels. Dat aantal zetels is bepaald naar rato van de inwoners van het kiesdistrict, maar dat komt natuurlijk nooit precies mooi uit. Daardoor is het aantal stemmen per parlementszetel verschillend. Door afrondingen per kiesdistrict worden die verschillen verder vergroot. In kleine kiesdistricten, er zijn er een aantal met maar twee zetels, maken kleinere partijen weinig kans en gaan vrijwel altijd de grote centrumpartijen met de zetels aan de haal.
Wil je onderzoeken welke Portugese politieke partij bij jou past, dan kan dat met de online stemhulp van iSideWith, die zowel in het Portugees als in het Engels is. Let op, het is een algemene stemhulp, dus aan het einde van de rit moet je nog even op politieke partijen klikken om je resultaat voor de parlementsverkiezingen 2024 te krijgen. Een kortere stemhulp met slechts 20 vragen (met wegingsmogelijkheid) van Observador vind je hier (alleen in het Portugees).
In 2023 publiceerden we een artikel over de eerste en vooralsnog enige vrouwelijke Portugese premier Maria de Lourdes Pintasilgo.
Eerder vergeleken we de rol en positie van de Nederlandse koning en de Portugese president.
Is er heimwee naar het salazarisme in Portugal? vroeg een journalist aan António Costa.
[António de Oliveira Salazar, dictator tussen 1932 en 1968, die tot april 1974 werd opgevolgd door Marcelo Caetano].
Nee, dat bestaat niet. Zelfs extreemrechts verwoordt die nostalgie niet. Hun thema’s zijn verschillend: agressiviteit ten opzichte van immigratie, haat tegen zigeuners, een fascinatie voor het autoritaire discours, maar ze durven geen nostalgie naar de dictatuur te uiten.
Rechts kan bij een overwinning zo maar de kant kiezen van de billijkste, de grondwet en afzien van hún beginselen: Portugal heeft een rechtssysteem dat enigszins verschilt van dat in andere Europese landen, met een grotere onafhankelijkheid van de rechtbanken en een totale autonomie van het openbaar ministerie.