António Aleixo, o poeta do povo

Wie kent Fernando Pessoa? Misschien de halve wereld wel. Dan is er toch die andere helft nog, die hem niet kent. Wie kent António Aleixo? De Portugezen. Als Algarviër werd António wereldberoemd in Portugal.

Fernando Pessoa kon zijn vele geliefde drankjes zelf betalen. António moest eerst wat dichten of zingen voordat hij een drankje kreeg aangeboden.

Maar beiden worden ook herinnerd in brons. Pessoa zit buiten bij Café Brasileira in Lissabon, António zit in Loulé buiten bij Café Calcinha.

Café Calcinha heette vroeger, vanaf 1927, Café Central. Alle dorpen en steden in de Algarve hadden vroeger een eigen Café Central. Een gemoedelijke plek waar men elkaar trof. Zij het dat bij café Central in Loulé de rijken aan de ene kant bediend werden en de armen aan de andere kant. Het was ook het eerste café in de Algarve met een biljart en met een aparte ruimte speciaal voor het houden van discussies, het voordragen van poëzie of om spelletjes te doen. Veel generaties Louletanen zijn er binnen geweest. Sinds een paar jaar is het café gemoderniseerd en is van de belle-époquesfeer weinig meer over.

António was al tijdens zijn leven een bekendheid. Hij werd poeta do povo genoemd. Een graag geziene gast die de boel opvrolijkte met zijn gedichten, teksten en liedjes. Terwijl er toch ook vaak bitterheid in zijn woorden doorklonk en ironie. Niet zomaar, kun je bedenken, als je zijn levensloop nagaat. Een leven vol zorgen over zijn inkomen en zijn gezondheid. Plus het ondergaan van de repressies door de Estado Novo, de dictatuur. Waarover Salazar zei: ‘Er zullen altijd armen zijn en de maatschappij heeft die armen ook nodig’.

Arm was António zeker bij zijn geboorte in 1899 in Vila Real de Santo António. Zijn vader was net van Loulé naar VRSA verhuisd om er als wever meer te gaan verdienen dan in Loulé. Helaas bleek het andersom; hij ging  minder verdienen. Vader zocht troost in de drank, wat voor António misschien de reden was dat hij zijn leven lang geheelonthouder bleef. Toen Aleixo zeven jaar oud was, keerde het gezin terug naar Loulé. Alle huisraad op een kar en lopend terug naar die stad. Er was geen geld voor een volledige schoolopleiding en António ging van school als een semigeletterde. Dat hij schrijversbloed had viel al op toen hij tien jaar was en zich aansloot bij een groep die Charolas (Nieuwjaarliederen) zong. Hij bracht toen al zelf nieuwe grappen en teksten in.

A vida é uma ribeira:
Caí nela, infelizmente…     
Hoje vou, queira ou não queira,
As trambolhões na corrente.  

Het leven is een rivier,
Waarin ik helaas ben gevallen…
Nu volg ik, of ik wil of niet
Zijn kolkende stroming

Hij trouwde jong en kreeg veertien kinderen. Over zijn vrouw ben ik niets te weten gekomen. Zijn dienstplicht vervulde hij in Tavira. Ook in die tijd viel hij op. Hij vermaakte zijn kameraden met liedjes en rijmpjes. Na zijn diensttijd kreeg hij werk bij de PSP, de politie. Het leek hem een droombaan. Maar al snel kwam hij erachter dat hij geen boetes kon uitschrijven, laat staan iemand arresteren. Streng zijn en hardvochtig; het was niets voor hem.

Hij werd wever, maar kreeg last van maag en longen. De oplossing voor al zijn zorgen vond hij vervolgens in Frankrijk, als metselaar. Het geld dat hij naar huis kon sturen, werd door zijn vrouw op de bank gezet. Zelf nam ze er mondjesmaat van, om ervan te leven met haar kroost. Echter met de beurscrash van 1929 was hij te laat met al zijn geld op te nemen, dus voor het moment dat zijn bank omviel. Zo verdween zijn spaargeld en dat noodzaakte hem om terug te keren naar de Algarve. De rest van zijn leven, hij werd 50 jaar, werkte hij als herder en als lootjesverkoper.

Se te censuram, estás bem,
P’ra que a sorte te perdure; 
Mal de ti quando ninguém  
Te inveje nem te censure!  

Wanneer ze je laken, dan gaat het goed met je.
Dat je succes nog maar lang mag duren
Het gaat slecht met je
Als niemand je benijdt of berispt!

Behalve poeta do povo werd hij ook poeta cauteleiro (dichter lootjesverkoper) genoemd. Uiteindelijk werd hij zo bekend dat men hem overal graag bij wilde hebben. Feesten, trouwerijen en markten. Hij zorgde voor plezier en toestroom van volk. Ook al omdat hij goed was in het uitbeelden van karikaturen van plaatselijke grootheden. Met alle voorzichtigheid van node, gezien de reusachtige repressie waaraan het volk in die tijd werd opgeofferd.

In 1943 kwam zijn eerste boekje uit in een oplaag van 1000 exemplaren. Het was na twee dagen uitverkocht. Vrienden van António hadden er de aanzet toe gegeven en de teksten geredigeerd. De quadra of trova, vierregelige versjes, waren António’s geliefde dichtvorm.

Een dichtvorm die geliefd is bij veel Portugezen. Soms maakte hij ook sextilha’s, zesregelige versjes.

Maar in hetzelfde jaar was zijn tuberculosebesmetting zo hevig geworden, dat hij opgenomen moest worden in een sanatorium in Coimbra. Daar ontmoette hij tot zijn grote geluk de ‘grote’ schrijver Miguel Torga en de kunstenaar Tossan (António Santos). Genezen werd hij evenwel niet en hij stierf in 1949, 50 jaar oud, in een sanatorium in Loulé.

Geëerd met een bronzen standbeeld, met straatnamen door het hele land heen plus een paar pleinen en als naamgever van een school in Portimão.

Omdat António zijn Algarve de mooiste streek op aarde vond en zich ó zo vaak uitputte in lovende woorden over al wat hij rondom zich zag en hoorde, besluit ik met een paar strofen uit het gedicht ‘Algarve (por dentro e por fora’), de Algarve van binnen en van buiten, uit het boek ‘Este livro que vos deixo … ‘ uit 1969, het boek met de verzamelde werken van António Aleixo.

Meu Algarve encantador,
P’ra o poeta e p’ra o pintor  
Tens motivos de sobejo … 
Até eu, se tivesse arte, 
Queria ao mundo mostrar–te    
Como te sinto e te vejo.  

Meu Algarve encantador,
A par da tua alegria, 
Tens o encanto, a magia,
Das amendoeiras em flor.  

Mas quem, como eu, o conhece   
Sabe que ele infelizmente,
Por dentro é muito diferente 
Do que por fora parece.   

Mijn betoverende Algarve
Je hebt voor dichters en schilders
Thema’s in overvloed …
Als ik die kunst zou bezitten,
Zou ik de wereld graag laten zien
Hoe ik je zie en voel.

Mijn betoverende Algarve,
Om het nog vreugdevoller te maken
Komt er de tover bij, de magie,
Van de bloei van de amandelbomen.

Maar wie het land zo kent als ik het ken,
Weet dat het jammer genoeg,
In zijn innerlijk heel anders is
Als het van buitenaf lijkt.