Hier in de Algarve groeien ze overal, schijfcactussen. Ze vormen grote, rommelige struiken waar je het liefst met een boog omheen loopt vanwege de stekels. De wetenschappelijke naam luidt Opuntia ficus-indica. In het Nederlands spreken we over schijfcactus of vijgcactus. De Portugees noemt hem figo-da-Índia of figo-da-piteira.
Groei en bloei
De plant komt oorspronkelijk uit Mexico. Hij staat zelfs afgebeeld in het wapen van dat land. Tegenwoordig groeit hij wereldwijd in droge, warme gebieden.
De schijfcactus kan vijf meter hoog worden en heeft bladeren in de vorm van platte, ovale schijven die zo groot als een tennisracket kunnen worden. Zijn bloemen variëren in kleur en grootte. Ze zijn wit, geel, oranje of paars. Aan de onderkant verdikt de bloem zich tot een eivormige besvrucht. De binnenkant van de vrucht heeft vaak dezelfde kleur als de bloem.
Onder de bloemen zie je de vrucht ontstaan, mei 2018
De plant neemt in een periode van regen veel vocht op en bewaart dat in zijn dikke bladschijven. Zo heeft hij altijd water genoeg om te overleven. Hij heeft grote stekels, maar ook borstelige, fijne naaldjes (glochiden) die, omdat ze weerhaakjes hebben, gemeen in je huid blijven zitten. Om ze te verwijderen kun je het best plakband over de naaldjes heen op je huid plakken. Daarna trek je met het plakbandje de glochiden uit je huid.
De schijfcactus is een snelle groeier en is makkelijk door stekken te vermeerderen. Eén schijf in de grond vormt al snel een nieuwe plant. Door de eigenschappen snelle groei en lelijke stekels, wordt hij vaak gebruikt als omheining van een stuk land.
Maar de plant heeft meer mogelijkheden. Het fruit wordt in de geneesmiddelenindustrie gebruikt. Er worden medicijnen van gemaakt om urinewegproblemen, ademhalingsproblemen, reumatische pijnen en diabetes type 2 te behandelen. Mexicanen maken van de vrucht een alcoholische drank die ze colonche noemen. Uit de pitjes wordt olie geperst die gebruikt wordt in de cosmetische industrie.
Een luizensoort die parasiteert op deze cactus, de colchenille-schildluis, levert een rode kleurstof die in de cosmetica- en voedingsmiddelenindustrie wordt gebruikt. De kleurstof staat bekend als E120: karmijn of colchenille. In Zuid-Amerika en op de Canarische Eilanden worden schijfcactussen aangeplant om deze kleurstof te kunnen oogsten.
Schijfcactus met rijpe cactusvijgen, augustus 2017
Eetbaar
Wat niet veel mensen weten, is dat de gehele plant eetbaar is. Het jonge blad van de plant kan worden gegeten als groente in soep of salade. Het fruit, de cactusvijg kun je vers of gedroogd eten. De verse vrucht is sappig, de smaak zit ergens tussen peer en meloen in. Er zitten veel kleine zwarte zaadjes in die je gewoon kunt inslikken. Het zoete fruit bevat vezels, vitamines (A, B1 en B2, C), potassium, calcium, ijzer en magnesium.
Je moet wel even weten hoe je het fruit hanteert, zonder je aan de stekels te verwonden. Begin met een stevige borstel de stekels en fijne naaldjes van de vruchten af te boenen zonder het fruit aan te raken, of gebruik een handschoen. Was de vruchten. Hoe je het fruit kunt schillen, zie je in het filmpje hieronder. Je kunt de vrucht ook halveren en uitlepelen.
In meer dan 20 landen wordt de schijfcactus gekweekt om economische redenen, waaronder: Mexico, Algerije, Italië, Chili, Brazilië en Noord-Afrika. In Europa is Italië (Sicilië) de belangrijkste producent.
Hier in de Algarve, waar de plant werkelijk overal groeit, kennen maar weinig mensen de mogelijkheden van de schijfcactus. Maar in 2011, op het hoogtepunt van de economische crisis, werd de APROFIP (Associação de Produtores de Figo da Índia Portugueses) opgericht. Deze organisatie promoot de schijfcactus en zijn gebruiksmogelijkheden, verzorgt cursussen aan geïnteresseerde boeren en verkent de mogelijkheden van het cultiveren van de deze plant. Inmiddels is in heel Portugal, maar voornamelijk in de Algarve, zo’n 150 hectare als ‘boomgaard’ aangeplant. De figo-da-Índia levert onder andere de volgende producten: compotes, geleien en jams, sap, likeuren, azijn, sterke drank, pickles, bier en gebak. De zaden worden geoogst en geperst voor cosmetische olie en de bloemen worden gedroogd om er kruidenthee van te maken. Ook kan de cactus dienen als groenvoer voor vee, biodiesel en worden er afslankproducten van gemaakt. Wat een veelzijdig gewas!
Cactusvijgen op een markt in Mexico. Foto Tomás Castelazo, Wikimedia Commons
Wat een interessant artikel. Nooit geweten dat deze cactus eetbaar is en dat er zo veel producten van gefabriceerd kunnen worden. Je gaat nu wel heel anders tegen deze plant aankijken. Heel erg bedankt voor dit leerzame artikel. Fijne zondag!
ben het met peter eens, heel interessant (en goed geschreven)
Groeten, Olga
Zelfs ik wist niet dat er zo veel verschillende producten van de schijfcactus waren, hoewel ik heel goed wist dat cactusvruchten goed eetbaar en best heel lekker zijn. Maar, zover ik weet, geldt dat voor diverse cactussen. Zelfs de bolcactus, met het voordeel dat de vruchtjes (wel klein) er zo uit te wippen zijn, zonder stekels!
Maar, volgens mij zijn de cactussen hier al een eind gecultiveerd en hebben minder en minder akelige stekels dan de oorspronkelijke cactus, die oa ook op eilanden als Aruba en Curacao groeien.
Daar worden deze soort cactussen niet gebruikt als erf-afscheiding, maar de “boom”cactus (de typische cactussen met hoge, lange “armen”. Er is ook een soort cactus die echte bladeren heeft, maar dat is een uitzondering en m.i. geen echte cactus, maar die wordt ook wel boomcactus genoemd.
Ook van die cactussen hoef je maar een stukje af te hakken en in de grond te steken, de stukjes naast elkaar en er groeit een prachtige haag. Het duurt natuurlijk wel even, maar houdt dan ook alles tegen, inclusief loslopende geiten. Ook die cactussen hebben mooie bloemen en lekkere vruchten, alleen die akelige stekels! 🙂
En nee, alle namen ken ik niet zo, of het moeten namen in het Papiamento zijn. Maar de planten ken ik uitstekend en persoonlijk vind ik het een aanfluiting om, welke soort cactus dan ook, in een potje in de vensterbank te zetten! Al zal het best makkelijk zijn, want je hoeft ze nauwelijks water te geven. (Beter van niet zelfs, ze hebben eerder last van te veel dan te weinig water.)
Maar goed, ik heb nu en hier ook weer een prachtige bougainville in de tuin staan. In Nederland zetten ze die (en andere planten die niet in potjes horen) ook in een pot in de kamer. De passiebloem bijvoorbeeld, net zoiets als wanneer je een clematis als kamerplant zou willen houden. 🙂
Ik houd van cactussen in de vrije natuur en als ze de ruimte hebben. Maar, in huis of in een normale tuin zijn ze beslist niet op hun plaats.
En, ik kan me vergissen, maar heb hier in Portugal nog nooit de ‘tuna’ cactus gezien (Antilliaanse schijfcactus) die daar overal groeit. En ik denk toch dat dat ook de oorspronkelijke Mexicaanse cactus is. Volgens mij groeit hier overal een cultivar, een gekweekte soort uit de oorspronkelijke cactus. Gladder, met minder stekels.
Maar ik ben geen expert heb alleen ongeveer 30 jaar tussen de cactussen geleefd. 🙂
Beste Lia, Jouw reactie is een verhaal op zich. Heel erg leuk om jouw ervaringen uit Curaçao te lezen als aanvulling op onze ervaringen met cactussen en andere planten in Portugal. Bedankt daarvoor! Met vriendelijke groeten, Maja
Hallo Maja,
Leuk iets over deze cactus te lezen en te zien. Poor man’s fence hoorde ik eens iemand zeggen in de Algarve.
Wij hebben een soort in de tuin staan die geen stekels heeft, heeft die een andere naam dan de stekelige?
Hallo Meinko, Geen roosje zonder doorns, geen cactus zonder stekels zou ik denken. Maar Lia Storm schreef in haar reactie al iets over minder stekels dan zij zich van vroeger kan herinneren, dus misschien is van de schijfcactus ook een stekelloze variant gekweekt? Dank voor je reactie.
Leuk!! Veel geleerd…