Onlangs zag ik in de Cordoaria Nacional in Lisboa Rapture, een uitgebreid overzicht van werk van Ai Weiwei, de spraakmakende Chinese activist, beeldend kunstenaar en publicist. Niet lang daarvoor had ik in het Museu de Arte Contemporânea de Serralves in Porto de expositie Entrelaçar bezocht.
Ai Weiwei
Misschien denk je: “Ai, wie is die Ai Weiwei ook alweer?” Hij is de bedenker van het bekende vogelneststadion voor de Olympische Spelen van 2008 in Beijing en was als artistiek adviseur betrokken bij de bouw ervan.
In datzelfde jaar 2008 werd Sichuan getroffen door een bijzonder zware aardbeving. De altijd al activistische en maatschappijkritische Ai Weiwei hekelde de manier waarop de autoriteiten het werkelijke aantal slachtoffers verdoezelden en het gebrek aan openheid over het eerdere gebruik van slechte bouwmaterialen en corrupte bouwopzichters. In de loop der jaren zaten de Chinese autoriteiten hem steeds meer dwars met onder meer verbieden van blogs, vernieling van zijn atelier in Beijing en detentie. In 2015 kon Ai Weiwei mede door buitenlandse druk China verlaten en vestigde hij zich in Berlijn en later in Cambridge. Sinds het voorjaar van 2020 bewoont hij in Portugal zijn herdade in Montemor-o-Novo. Naast dit landgoed heeft hij een appartement in Lissabon, een stek in Cambridge, waar zijn zoon naar school gaat en zijn atelier in Berlijn.
Voor de Chinese autoriteiten is Ai Weiwei vooral een lastige dissident, maar uit het miniportret van AVROTROS blijkt duidelijk dat zijn activistische betrokkenheid veel wijder strekt dan kritiek op het Chinese systeem.
Entrelaçar
Interwine, Verstrengelen, het thema van de tentoonstelling in Serralves, verwijst naar de relatie tussen mens en samenleving en de natuur. Een relatie die volgens Ai Weiwei danig vestoord is en waarvan de ontbossing van het Atlantisch regenwoud in Brazilië een schrijnend voorbeeld is.
Voor Ai Weiwei is een boom zowel een biologisch fenomeen als een metafoor voor de samenleving. Deze notie is mede gevoed door zijn vader, de dichter Ai Quing, die hem leerde dat bomen ondergronds communiceerden via hun wortels. Net als zijn zoon kreeg Ai Quing, eens een gevierd poëet, problemen met de Chinese autoriteiten en hij werd tijdens de culturele revolutie met zijn gezin naar een dwangarbeidskamp verbannen.
Tijdens zijn verblijf in Brazilië in 2017 stuitte Ai Wei op wortelstronken van de pequi-boom (Caryocar brasiliense), een inheemse boom die meer dan duizend jaar kan worden. De boom speelt een belangrijke rol in de cultuur van de inheemse bevolking in de Braziliaanse Cerrado-regio voor voedsel, medisch gebruik en als bouwmateriaal. Met als uitgangspunt een aantal van deze wortelstronken, liet Ai Weiwei, Braziliaanse en Chinese ambachtslieden samen een zevental houten wortelstelsels uithakken Hier werden mallen van gemaakt, die naar China werden gezonden waar ze in ijzer werden gegoten. Nu staan ze dan tot begin juli 2022 in het park van Serralves onder de gezamenlijke noemer Roots (Raizes).
Op het veld tussen het museumgebouw en het park dat vaak als blikvanger voor een tentoonstelling in Serralves wordt gebruikt, valt je oog op drie sculpturen: Fly, Level en Strength.
Op een afstand lijken zij bedrieglijk van hout. Zelfs dichtbij krijg je neiging om het materiaal aan te raken om je ervan te overtuigen dat het echt roestig ijzer is, zo levensecht is de houtstructuur eerst in het hout gegrift en vervolgens in het ijzer gegoten. De namen voor de sculpturen werden bedacht door zijn nu twaalfjarige zoon Ai Lao die hem indertijd vergezelde in Brazilië.
Verplantschepje
Wanneer wij langs de museumwinkel het park inlopen, zien we een gigantisch verplantschepje van de Deen Claus Oldenburg en zijn Groningse partner Coosje van Bruggen, dat in 2001 hier een plek kreeg in het kader van Porto Culturele Hoofdstad van Europa (samen met Rotterdam).
Intuïtief associeerde ik dit schepje met de Roots die ik net gezien had. Je hebt immers een reusachtige tuinschep nodig wanneer je wortels van de pequi-boom zou willen uitgraven.
Wandelend door het park komen wij via het wortelstelsel Palace bij de mata, het bos, en een aangrenzende grasvlakte, waar ooit het vee van de quinta graasde. Hier vinden nu regelmatig concerten en andere evenementen plaats, zoals bij het jaarlijkse Festa no Parque. Vlak bij het pad staan Party en Mr Painting. In deze laatste zou je inderdaad een schilder als Karel Appel in actie in kunnen zien.
Pequi-boom
Even verder, als een wachter die op zijn omgeving uitkijkt, staat daar dan de majestueuze pequi-boom zelf. Althans, een in ijzer gegoten replica van de boom die Ai Weiwei aantrof in het Atlantische regenwoud in Brazilië.
De 32 meter hoge boom was vrijwel hol en zag er op sterven na dood uit.
Het kostte drie jaar om ter plaatse mallen te maken van deze boom, om in China de ijzeren segmenten te gieten en om tenslotte in Porto de delen aan elkaar te lassen. Het hele project, waaraan zo’n 100 mensen hebben meegewerkt, is vastgelegd in een film van vijf uur waarvan een samenvatting van 26 minuten is te zien in het museumgebouw. Deze video is ook te zien op de tentoonstelling in de Cordoaria Nacional in Lisboa. Wij dus een paar weken later met de Alfa Pendular naar Lissabon.
Wees voorbereid!
Bereid je voor op een expositie met ruim tachtig voorwerpen op een oppervlakte van 4000m2. Je bent wel even van de straat, zeker als je begeleidende teksten wil lezen, de foto’s wilt bekijken en stil wil blijven staan bij de vaak wat lange video’s. Eigenlijk te veel voor één bezoek, maar je kunt met je kaartje maar één keer naar binnen. Dat zou nog meevallen als er de een of andere vorm van restauratie zou zijn. Toen wij er waren was er slechts een verdekt opgestelde automaat met flesjes water en biscuitjes. Het is dus verstandig wat proviand mee te nemen.
Rapture
Buiten de ingang van de Cordoaria Nacional in Lisboa wachtte ons Forever Bicycles, een 10 meter hoge sculptuur van 960 fietsen. De fiets heeft al jaren een prominente plek in het werk van Ai Weiwei. In zijn jeugd een was het bezit van een fiets een luxe en helemaal één van het merk Forever (Yong Jiu). Een merk dat nog steeds bestaat. Een Forever-fiets had je voor de rest van je leven!
De fiets stond voor vrijheid om te gaan waar je wilt, in een ‘massasculptuur’ van fietsen is die vrijheid echter ver te zoeken. Het bezit van een Forever kon een kind in uiterste vervoering brengen. Diezelfde fiets kan symbool staan voor een samenleving waarin individuele vrijheid ondergeschikt is aan het ideologische collectief. Met zijn fietssculpturen fietst Ai Weiwei heen en weer tussen onder meer Chinese cultuur en traditie, individuele vrijheid versus repressie, activistische betrokkenheid en politieke statements. Deze verschillende associaties met Rapture zie je steeds terug op de tentoonstelling.
Binnen hangt aan het plafond Snake Ceiling, een gigantische slang van 1000 rugzakken. Een indrukwekkend eerbetoon en herinnering aan de meer dan 5000 schoolkinderen die stierven bij de aardbeving van 2008 in Sichuan.
Deze ramp komt als thema terug in divers werk elders in de expositie. Deze is thematisch in tweeën gedeeld. Links zie je het vooral politiek geïnspireerde werk en rechts het spirituele universum van Ai Weiwei zoals de curator Marcello Dantas het noemt in een interview in de culturele bijlage Ipsilon van Público.
Wij sloegen linksaf naar de Figura sem Cérebro em Cortiça, meer dan levensgroot kurken beeld van Ai Weiwei zelf, uitgevoerd in dit typisch Portugese materiaal en een van vier werken die speciaal voor deze tentoonstelling in Portugal gemaakt zijn.
Ik was geïntrigeerd door de handboei en zag wat later de link met S.A.C.R.E.D (Supper, Accusers, Cleansing, Ritual, Entropy, Doubts), zes ‘kijkdozen’ over zijn eenzame opsluiting in 2011, waarbij dag en nacht twee bewakers aanwezig waren tot in de douche en op het toilet.
Na zijn vrijlating zat hij zonder paspoort en onder scherpe camerabewaking in huisarrest. Vanaf eind 2013 zette hij iedere dag verse rozen in een fietsmandje voor de deur totdat hij in 2015 eindelijk zijn paspoort terugkreeg en naar Duitsland vertrok.
Eind van dat jaar zag hij op Lesbos bootjes met migranten aankomen en dat leidde tot de documentaire Human Flow, gefilmd in 40 vluchtelingenkampen in 23 landen.
Naast de film is in de Cordoaria divers werk te zien met hetzelfde thema. Zoals de zuil van blauwwit (ginghua) porselein met voorstellingen van zes trauma’s van ontheemden door de eeuwen heen: War, Ruins, Voyage, Crossing the Sea, Refugee Camps, Demonstrations, die een historische context krijgen door verwijzingen naar vroegere Egyptische en Griekse gravures en aardewerk. Even verder zien wij andere voorwerpen gerelateerd aan bootvluchtelingen, waaronder een set binnenbanden, vrij nutteloos op volle zee.
Dan doemt de Law of the Journey op, een 16 meter lange polyester opblaasboot met 51 bootvluchtelingen. Op het eerste gezicht lijken het uitdrukkingsloze onaardse wezens, dichterbij zie je menselijke trekken. Loop eromheen en stel je voor dat je zo van Scheveningen naar Dover of verder moet varen.
Dit tafereel heeft als achtergrond Odyssey, een papierwand met taferelen van vluchtelingen en ontheemden door de eeuwen heen ten gevolge van de zes traumatiserende situaties die we eerder op de zuil zagen.
Deze zelfde wand zien we aan het aan het andere uiterste van de ruimte terug, maar dan uitgevoerd in keramiek uit het atelier van Viúva Lamego in Sintra, onder meer bekend van de winkel uit 1849 aan het Largo do Intendente in Lissabon die sinds april 2021 gesloten is.
Dit tableau vormt hier de achtergrond van Life Cycle, een boot van bamboe, sisal en zijde met als passagiers de twaalf figuren uit de Chinese dierenriem, waarmee ook weer een link gelegd wordt tussen het spirituele en het politieke.
Het is interessant hoe Ai Weiwei op de basis van deze boot de universaliteit van de verbinding van het spirituele met de wereldse werkelijkheid illustreert met de vele citaten van denkers, schrijvers, politici van de vroege oudheid
tot ons recente verleden.
De boot vormt het sluitstuk van een serie van 17 driedimensionale vliegers van bamboe en zijde geïnspireerd op de eeuwenoude traditie van papieren vliegers in Weifang in de provincie Shandong.
We lopen zo’n 200 meter terug naar de ingang langs een serie foto’s uit de New Yorkse periode alsook een aaneenschakeling van de bekende ‘middelvinger’-foto’s.
We passeren ook een gigantische stenen rol wc-papier die verwijst naar de paniekerige hype aan het begin van de covidpandemie toen wereldwijd wc-papier gehamsterd werd.
Het zal duidelijk zijn dat Ai Weiwei, anders dan bijvoorbeeld een schilder of een beeldhouwer, zijn werk niet zelf realiseert. Voor het uitvoeren van zijn concepten maakt hij bij voorkeur gebruik van de diensten van kleinschalige lokale bedrijven en plaatselijke ambachtslieden. Hij vindt het daarbij niet alleen vanzelfsprekend om fatsoenlijk te betalen, maar hij vindt het ook belangrijk om actief bij het proces betrokken te zijn. Dit wordt treffend geïllustreerd in de video over het Sunflower Seeds project, waarvoor hij in China 100 miljoen porseleinen handbeschilderde zonnebloemzaden liet bakken.
Terugblik
Na vier uur onderdompeling in het universum van Ai Weiwei had ik het ook wel een beetje gehad met Rapture! Echter, de expositie, hoewel wat overdadig, is zeker de moeite waard. Zelf heb ik weer beter zicht gekregen op de persoon Ai Weiwei en zijn werk.
Waar het werk op Rapture vaak provocerend overkomt, is Entrelaçar een meer ingetogen, doch niet minder indringend, poëtisch alarmsignaal over hoe wij met de natuur omgaan. En toch ook weer heel erg Ai Weiwei!
Serralves
Het Museu de Arte Contemporânea de Serralves, of kortweg Serralves, is een van mijn favoriete plekken in Porto. Een van de groene oases in deze stad, waar je op 18 hectare door een eeuw cultuurgeschiedenis kunt wandelen, met als museale kernen het Casa da Serralves in art-decostijl, het museumgebouw van Siza Vieira uit 1999 en de door Siza Vieira tot het Casa do Cinema Manoel de Oliveira getransformeerde garage.
In Serralves worden tijdelijke tentoonstellingen en evenementen georganiseerd. Entrelaçar is hier te zien tot 29 juni 2022.
Cordoaria
In de Cordoaria Nacional, de touwslagerij, oorspronkelijk lijnbaan in de open lucht, werd niet alleen touwwerk voor de zeemacht en de koopvaardij geproduceerd maar ook linnen gesponnen en onder meer zeilen, vlaggen en kleding gemaakt. Tegenwoordig vinden hier grootschalige exposities plaats, zoals Rapture tot 28 november 2021.
Geweldig interessant artikel over de Chinese kunstenaar Weiwei! Bijzonder om te lezen over en mee te kijken naar deze grote world statements die hij creëerde en die nu dus zomaar in Porto te zien zijn! Fijn dat deze kunstenaar een veilige plek vond in Portugal en dat daar zijn werk geëerd wordt.
Heel interessant artikel!
Mijn man en ik zijn gaan kijken in de Cordoaria national. Door dit artikel te lezen hebben we er meer van genoten. Dankjewel.
Voor mij is Weiwei een nieuwe naam, een nieuw fenomeen mag ik wel zeggen. Indrukwekkend hoe hij vorm weet te geven aan zijn confrontatie met maatschappelijke misstanden. Een weldaad om dit relaas te lezen.