Herfststemming

Ook al is het herfst, de zon is nog niet op zijn retour. Ook al is er het gezegde: No outono, o sol tem sono (In de herfst heeft de zon slaap). Het wordt ’s avonds frisser, dat wel. Ik doe de houtkachel maar aan. Want ik heb geluisterd naar: Logo que o Outono venha, procura a lenha (Zodra de herfst er is, zorg voor brandhout).

En ’s morgens vroeg hangt er ineens een herfstwaas over het land. Een melancholische voorbode van mistiger tijden. De eerste trekvogels uit het noorden, de insecteneters, zijn al gearriveerd in de Ria Formosa. Vogelkenners zien dat meteen.

Plus dat we nog de Verão de São Martinho tegoed hebben. Ook genoemd Altweibersommer, Indian Summer en in het Nederlands alleen maar ‘nazomer’. Een periode in oktober met zonnig en warm weer, nadat er al de nodige afkoeling heeft plaatsgevonden en het meermalen geregend heeft. Regen die de vrije natuur weer kleur heeft gegeven.

Overal worden najaarsmarkten gehouden, met de typische sfeer van nazomeren. Het gedroogde fruit van dit jaar ligt alweer uitgestald. Bij ons in de buurt is dat de Feira de São Miguel eind september in Olhão. In Faro is dat de Feira de Santa Iría, half oktober. Kinderen kopen, als ze aankomen, als eerste een fartura, gefrituurd zoet deeg bestrooid met suiker en kaneel. Gekocht van het zakcentje dat ze meekregen van hun ouders of peetouders. Dar as feiras, zo heet dat.

Op het land zijn de granaatappels rijp, ze mogen niet in de regen hangen en worden geplukt. Net als al het andere harde fruit en de rest van de noten.

De vijgenpluk stopt op 29 september. De vijgen die dan nog aan de boom hangen mogen vanaf dan door iedereen geplukt worden. Althans: dat zegt de traditie. Maar zo’n wildplukker kan pech hebben: Setembro molhado, figo estragado (Als september nat is, zijn de vijgen bedorven).

Aan het eind van de herfst wordt er van de jonge wijn geproefd en wordt de kwaliteit vastgesteld die de wijn het volgend jaar, na de rijping, zal hebben.

São Miguel

Op 29 september is het feest van de Aartsengelen: São Miguel, São Gabriel en São Rafael. Dat is zo omdat het tweede Vaticaans concilie in de zestiger jaren van de vorige eeuw dit in al zijn onfeilbaarheid heeft besloten. Vóór die tijd was 29 september exclusief voor São Miguel gereserveerd. Laten we dat concilie maar vergeten. Want Miguel verdient in de herfst de ereplaats. Hij versloeg de draak in de hemel. En met het verslaan van de draak maakte Miguel zich sterk om de naderende donkere tijd aan te kunnen. De tijd waarin we naar binnen gaan. Want Kerst vier je binnen. Miguel is ook de vuller van de graanschuur, als het tenminste warm weer is op zijn feestdag: São Miguel soalheiro, enche o celeiro.

In het aardse rijk was het Sint Joris, die de draak versloeg en de koningsdochter bevrijdde. In Monção, tijdens het Festa da Coca, vindt er een opvoering plaats van Sint Joris en de draak. Wonderlijk is dat dit op Sacramentsdag gebeurt, in het voorjaar dus, en niet op de dag van Sāo Miguel.

Na de Aartsengelen volgt ‘het lagere volk’ want op 2 oktober is het feest ‘dos Santos Anjos da Guarda’, onze engelbewaarders, die we ons hele leven om ons heen hebben.

Kastanjes

In de steden duikt de verkoper van gepofte kastanjes o castanheiro weer op met zijn mobiele oventje carrinho de assador. Hij is populair, maar om nou te zeggen: mais vale um castanheiro, do que um saco de dinheiro (De kastanjeverkoper is meer waard dan een zak geld)?

Als het goed is komen zijn kastanjes uit Trás-os-Montes. Daar staan veel jonge kastanjewouden, beplant met meerdere variëteiten van kastanjes. Jaarlijks worden er tonnen kastanjes geoogst door coöperaties. Hieronder een korte impressie van de verwerking na de oogst.

Het is het meest winstgevende product van deze provincie geworden. Bepaalde soorten hebben een DOP (Denominação de Origem Protegida) keurmerk. Deze kastanjes worden dan behandeld zoals kastanjes ook verdienen, als kostbaarheden. Met de hand geoogst. Misschien komt het nog zover dat er kastanjeproeverijen gehouden gaan worden! Omdat dat wat eens voedsel voor de armen was, nu een lekkernij is geworden. Kastanjes bevatten essentiële vitaminen (vooral vitamine C) en mineralen (vooral kalium en natrium). En zijn cholesterol- en glutenvrij.

De verkoper op straat verkoopt meestal de variëteit Judia. Net als de meeste winkels en supermarkten. Het zou ook Martainha kunnen zijn. Toch is een andere variëteit nog lekkerder. En makkelijker te pellen. Dat is de Longal, die als laatste rijp is en die je kunt poffen, koken en rauw eten.

Een Coca (of Coco in de Minho)

Het uithollen van een pompoen en er dan ogen, neus en mond in uitsnijden en er tot slot een kaars inzetten is ook een traditie in Portugal. Hoewel het vaak wordt vergeleken met Halloween of met jack-o’-lantern (Amerikaans of Iers/Brits) werd deze traditie in Portugal iets anders opgepakt. Want bij Halloween gaan de kinderen de straat op en de deuren langs om lekkers te vergaren. En is er het horror- en tovenaaraspect. Dit gebeurde in Portugal niet. Tot voor kort, want tegenwoordig komt het steeds vaker voor dat ook hier met een lampion in de vorm van een uitgeholde pompoen en verkleed langs de deuren wordt gegaan en om een gave wordt gevraagd.

In wezen komt deze traditie van een Coca maken overal op het Iberische Schiereiland voor. Tot in de meest afgelegen dorpen. Er worden dus pompoenen voor gebruikt, maar ook kalebassen. Na het uitsnijden van ogen, neus en mond en het verlichten van het binnenste lijkt de pompoen op een doodskop. En zo moet het ook.

Dat alles krijgt zijn beslag op de avond van 31 oktober. Want de Kelten vierden op die avond het feest van Samhain. Dat begon dus al heel lang geleden, in de eeuw voor Christus. Zij vierden respectvol het openen van de poort tussen onze wereld, de wereld van de levenden, en die van de doden. Eigenlijk niet alleen van de doden, want in die andere wereld leven volgens de Kelten ook mythologische figuren, zoals goden en natuurwezens, zoals feeën. Plus dan, zoals gezegd, nog de doden. De Kerk heeft dit ‘heidense’ feest geannexeerd en wat wij nu hebben is dat we op 1 november Allerheiligen Dia de Todos os Santos en op 2 november Allerzielen Dia de Finados vieren.

Terug naar de Kelten. In deze nacht, die van 31 oktober tot 1 november, stopt de tijd, zodat alle entiteiten uit de andere wereld ons kunnen bezoeken. Daarmee is het Keltische Samhain ook en vooral de herdenking van onze (voor)ouders. En tevens de herinnering aan het feit dat het licht buiten afneemt, de oogsten binnen zijn en de donkerte van de winter eraan komt. Samen met het vallen van de bladeren is dat alles symbolisch voor de dood, waar wij altijd mee te maken hebben.

Er zijn ook nog andere verklaringen voor de Cocas of de Cocos. Maar allemaal hebben ze met elkaar gemeen dat de overledenen even terugkeren op aarde, in de wereld van de levenden, dat wij ze eerbiedig gedenken en dat we ons realiseren dat de duisternis naderbij komt.

Jagen

En voor de Portugese man is de herfst het seizoen waarin hij zijn jachtinstincten weer kan uitleven. Per diersoort zijn de jachtperiodes verschillend, maar in het algemeen kun je zeggen dat er van september t/m januari gejaagd mag worden. Alleen op javali (wild zwijn) mag het hele jaar door gejaagd worden. Waardoor bepaalde restaurants in de serra het hele jaar door dit boerse, maar door de bereiding toch ook exquise, gerecht kunnen presenteren. De eigenaar van het restaurant heeft het dier zelf geschoten en zijn vrouw zorgt voor de finishing touch!