Onorthodoxe Portugese kerstliedjes

De kerstdecoratie domineert al eventjes het straatbeeld en de kalkoenen wachten hun lot af. Niemand ontkomt aan die jaarlijks weerkerende collectieve knaldrang, waarbij kerstbomen en muziek altijd goed samen gaan. Ook ik kan er dus niet rond, maar dan graag eens vanuit een andere invalshoek.

Portugal is een bijzonder katholiek land, waar traditionele klassieke kerstnummers steevast de sfeer bepalen. En toch, er zijn afwijkingen waarvan ik hier graag een kleine selectie voorstel, kerstsongs die tegen de mainstream ingaan.

Klachtenbrief voor de Kerstman

De pop rock band Os Azeitonas uit Porto maakte in 2006 haar beklag over Pai Natal. In het nummer Queixa ao Pai Natal (Klacht aan de Kerstman) vraagt zij uitleg over de gang van zaken bij de distributie van de cadeautjes. De tekst is geschreven door de voormalige zanger van de groep, Miguel Araújo, die naast productie voor zijn solo werk ook regelmatig nummers levert aan artiesten als Ana Moura, Carminho en zijn goede vriend António Zambujo. Met deze laatste vulde hij enkele jaren terug 28 keer de Coliseus van Lissabon en Porto, iets wat niemand ooit voordien gepresteerd had en ook een dubbellive-album opleverde.

Dit kerstnummer is actueler dan ooit

Rockmuzikant José Cid bracht het nummer História Verdadeira de Natal (Echt Kerstverhaal) uit in 1971, op tekst van de politica-dichteres Natália Correia (1923-1993), die op de plaat ook een stukje tekst voor haar rekening neemt. Ze was afkomstig uit de Azoren en haar kritisch werk werd tijdens de dictatuur stevig gecensureerd. Haar gedichten werden in verschillende talen vertaald, ook in het Nederlands. Correia is al een tijdje niet meer bij ons, maar haar tekst is actueler dan ooit. Dit kerstverhaal is immers een aanklacht tegen onrecht en sociale ongelijkheid, heel vaak veroorzaakt door een vorm van oorlog.

Als protest infiltreert in traditie

Het zingen van de Janeiras is een oeroude traditie die in de Kerst- en Nieuwjaarsperiode vooral in Centraal Portugal nog bijzonder levendig is. Groepen van (vooral jongere) mensen trekken al zingend (al dan niet met instrumentale begeleiding) van deur tot deur met de vraag om overschotten van de kerst- of nieuwjaarsmaaltijd (janeiras) . De liedjes (reis) zijn nogal simpel en vormen een lofzang op Bijbelse figuren en de mensen die geven. Een aantal jaren terug pikten de deelnemers echter ook een nummer op van Zeca Afonso, een belangrijke en politiek geëngageerde singer-songwriter (1929-1987). Hij zette het nummer Natal dos simples (Kerst der eenvoudigen) op plaat in 1968 en het heeft eigenlijk niks te maken met deze traditie. Toch werd het geïntegreerd omdat het begint met de zin ‘Vamos cantar as Janeiras’ (We gaan de Janeiras zingen). De tekst lijkt verder onschuldig maar toch is er bij versie van Zeca iets bijzonders aan de hand. Hij leefde immers al jaren op voet van oorlog met het regime van Salazar en zijn Estado Novo, en bij nader inzicht zit er in de opname een stevig politiek protest ingebouwd. Na elke strofe volgt het refrein pam-parara-piri-pam-parara-piri pam pam pam en als je goed luistert begrijpt je waarom het al snel tijdens concerten van Zeca werd geïnterpreteerd en meegezongen als “vão parar à PIDE, vão parar à PIDE vão vão vão” (Ze zullen stoppen bij de PIDE), de alom gevreesde geheime politie onder de dictatuur. Het nummer werd ook door Amália Rodrigues gecoverd, maar dan zonder het refrein.

Maar toch…

Ondanks alles wil ik jou, beste lezer, bij deze toch een vredevolle Kerst wensen.