Mooie verzinsels

Onlangs verscheen het boek ’Bekentenissen van een leeuwin’ in de Nederlandse vertaling en dit gebeuren is voor mij de aanleiding om de schrijver Mia Couto hier onder de aandacht te brengen. Want ik ben een liefhebber van zijn romans en geniet met name van het bovennatuurlijke dat hij erin verwoordt. En van het ‘Afrikaanse’ maar daarover later.

Biografisch moment

Mia Couto werd in 1955 geboren als zoon van Portugese emigranten in Mozambique. Zijn volledige naam, we zijn nu eenmaal in het Portugese leven gedoken, is António Emílio Leite Couto. Zijn ouders kwamen uit Porto, zijn vader was journalist, zijn moeder huisvrouw. Mia groeide op in in Beira, de tweede stad van het land. In twee werelden. De Europese wereld van thuis en op school. En de Afrikaanse wereld op straat, waar hij speelde met kinderen van uiteenlopende raciale achtergrond. Behalve Portugees spreekt hij ook Chisenna, de hoofdtaal van het stroomgebied van de Zambezi.

Al vroeg is Mia politiek betrokken bij de toestand in Mozambique als kolonie van Portugal. Hij werkte voor Frelimo, het front voor de bevrijding van Mozambique. Na de onafhankelijkheid in 1975 werd hij directeur van een (kranten)uitgeverij en drukkerij en als zodanig gaf hij als twintigjarige leiding aan zo’n vierhonderd man personeel. Hij deed dit werk een jaar of tien.

In 1983 maakte hij zijn debuut als dichter en  kort daarna is hij zich gaan toeleggen op proza.

Eerst in verhalen. In 1986 verschijnt Vozes Anoitecidas  In 1996 vertaald in het Nederlands door Irène Koenders als: De dag waarop Mabata-bata explodeerde.

Gevolgd door een reeks romans en andere publicaties waarmee hij een van de belangrijkste vertegenwoordigers is geworden van de huidige Lusitaanse literatuur. Hij ontving daarvoor inmiddels in 2013 de Prémio Camões, de hoogste onderscheiding voor de Portugese literatuur en in 2014 de prestigieuze prijs ‘Neustadt International Prize for Literature’, wat bijna de Nobelprijs is.

In het Nederlands zijn tot nu toe vertaald:

Terra sonãmbula (1992). Nederlandse titel: Slaapwandelend land (1996). Tijdens de burgeroorlog in Mozambique schuilen een oude man en een jongen in een uitgebrande bus. Inmiddels in tweede druk (2009) en, naar het schijnt,  uitgeroepen tot het beste Afrikaanse boek van de 20e eeuw.  Het boek is verfilmd onder dezelfde titel en op DVD uitgebracht.

O último voo do flamingo (1987). Nederlandse titel: De laatste vlucht van de flamingo (2007). Een Italiaanse VN-functionaris komt naar een stadje in Mozambique om de merkwaardige dood van vijf VN-soldaten te onderzoeken, van wie alleen hun geslachtsdeel resteert.

Mulheres de cinza (2015). Nederlandse titel: Vrouwen van as (2016). Als een Portugese sergeant in de 19e eeuw in een klein dorpje in Mozambique een legerpost komt bemannen, valt zijn oog op een vijftienjarig inheems meisje dat vloeiend Portugees spreekt en zich tussen twee werelden bevindt: traditie en vooruitgang.

En dan nu dus: ‘Bekentenis van een leeuwin’ (2017), de vertaling van A confissão da leoa (2012). Afwisselend vertellen de leeuwenjager Arcanjo en zijn vroegere geliefde Mariamar hoe een dorp in Mozambique bevrijd wordt van een mensenetend leeuwenpaar.

Het Afrikaans zijn

Het fascinerende van al deze romans ligt in ‘het Afrikaans’ zijn. Mia Couto dringt diep door in het mythisch denken en voelen van de mensen in Oost-Afrika. Hoever Mozambique ook van ons bed mag liggen; met het proza van Mia komt deze wereld ons heel na te staan. Een fascinerende wereld in al zijn bedrieglijkheid, mystiek en wijsheid. Plus de rol van de Portugese heersers over zijn land.

Dank zij vertaler Harrie Lemmens kunnen we er kennis van nemen, want hij heeft al deze romans uiterst inventief en speels vertaald. Hij brengt ons daarmee in contact met een voor ons totaal vreemde wereld. En met een boeiend schrijver, die met zijn poëtische schrijfstijl (‘sou da poesia’) de Portugese taal verrijkt en vernieuwt met soms duizelingwekkende nieuw gevormde woorden. Of met woorden die een andere betekenis krijgen dan de gebruikelijke. Volgens zijn vertaler ‘verzint’ Mia daarbij een eigen variant van de orale verteltraditie. Daarmee is ook de band tussen Mia en Harrie gesmeed, want Harrie schrijft op zijn website: ‘vertalen is verzinnen wat er staat’.

Bestel direct bij Bol.com: