Stierenvechten in Portugal

Door gastschrijver Charles Phaff

Inleiding

Er zijn weinig Nederlandstalige artikelen over Portugees stierenvechten (tauromaquia) en als je er een vindt dan betreft het meestal een afkeurend verhaal van een dierenliefhebber die het zielig voor de stier vindt en hoopt dat door de afnemende publieke belangstelling het fenomeen spoedig zal uitsterven. In Portugal Portal verscheen dit artikel in 2022. Maar het dalend bezoekersaantal leidt vooralsnog niet tot afschaffing van stierengevechten (touradas) in Portugal. Er worden er elk jaar meer dan honderd georganiseerd, waar duizenden Portugezen op afkomen. Stevig verankerd in de Portugese wet als artistiek-culturele activiteit blijft het een (ongemakkelijke) realiteit. Deze bijdrage wil enige informatie geven over tauromaquia, niet met het pompeuze enthousiasme van de Portugese liefhebber maar evenmin met het afkeurend geheven vingertje van de Nederlandse tegenstander.

Touradas

Het Nederlandse woord stierenvechten is misleidend, want het is geen gevecht waar iemand kan winnen of verliezen. Het is een publieke, rituele doding volgens strenge, traditionele regels, waarbij de stier geen schijn van kans heeft en de stierenvechter (toureiro) enig gevaar loopt. Hoewel in Portugal de stieren niet meer mogen worden gedood met publiek in de arena, worden ze dat wel zodra ze deze hebben verlaten. Volgens de Inspecção Geral das Actividades Culturais (IGAC) waren er in 2023 nog 52 functionerende arena’s op het vaste land van Portugal en werden daar vorig jaar 182 vergunningen voor touradas afgegeven. Daar komen dan nog die van Madeira en de Azoren bij want, die vallen vanwege hun regionale autonomie niet onder de statistiek van de IGAC. De meesten vindt plaats in de Alentejo, met name in Évora, Moura en Alcochete en in de arena van Vila Franca de Xira, in het district Lissabon, vonden vorig jaar twaalf touradas plaats.

De Portugese tourada bestaat uit twee onderdelen. Na de officiële opening door de president komt de toureiro te paard in de ring en plaatst enkele banderillas in de rug van de stier, terwijl hij of zij het paard zo dicht mogelijk bij de aanvallende stier laat komen. Het tweede deel (de pega) is een uniek Portugees onderdeel. Acht manlijke vrijwilligers te voet (forcados) betreden de arena en proberen met fysieke kracht en teamwerk de stier te vangen en enige tijd in bedwang te houden. Ze staan in een rij achter elkaar en de voorste man daagt de stier uit om op hem in te lopen. Als deze dat doet laat hij zich op de hoorns nemen en klemt zich vast aan de kop, de nek of de horens van de stier. De andere mannen komen hem te hulp en houden gezamenlijke de stier enige tijd in bedwang en springen daarna allemaal tegelijk weg, de stier beduusd achterlatend.

Hier is de YouTube clip te zien waarin de forcados de stier uitdagen en in bedwang proberen te houden.

Hierna wordt een groep koeien in de arena geleid die dan samen met de stier de ring verlaten. Dit herhaalt zich drie keer en per tourada zijn er zes stieren, drie toreiros te paard en twee forcados groepen actief. Grupos Forcados werden lang geleden opgericht om toeschouwers in de koninklijke loge zo nodig te kunnen beschermen tegen de stier. Ze komen voort uit lokale, rurale gemeenschappen waar traditie, vriendschap en eer nog steeds een rol spelen. In 2023 bestonden er 41 geregistreerde grupos forcados die 350 keer actief waren. Het seizoen van touradas in Portugal en Spanje loopt van maart tot oktober. Op de Spaanse website Carteles Taurinos kan je per land zien waar en wanneer touradas plaatsvinden.

Campo Pequeno

De monumentale arena, gebouwd in 1890 wordt vanwege de vorm en kleur ook wel het Kremlin van Lissabon genoemd. Dit iconische gebouw was een eeuw lang het centrum van Portugese Tauromaquia met vele touradas per jaar. Het speelde ook een rol bij enkele politieke gebeurtenissen. In 1936 vond de oprichtingsbijeenkomst van het beruchte Legião Portugesa van de Estado Novo er plaats en na de Anjerrevolutie van 1974 werd het een ‘barometer voor de oprichting van Portugese politieke partijen’ met legendarische bijeenkomsten van de Communistische Partij. In 2006 is het grondig gerestaureerd en multifunctioneel gemaakt. Er werd een schuifdak op geplaatst en heeft nu bijna 7000 zitplaatsen. Het heet tegenwoordig Sagres Campo Pequeno, omdat het wordt uitgebaat door de bierproducent de zich vooral richt op muziek en cultuur. Contractueel moeten er jaarlijks vier touradas georganiseerd worden.

Barrancos

Barrancos is een dorp in de Baixo Alentejo, vlak bij de grens met Spanje. Sinds mensenheugenis wordt daar eind augustus een populaire Feira (Festas em Honra da Nossa Senhora de Conceição) gehouden met drie touradas op het tot arena omgebouwde kerkplein. Een deel van het publiek (veelal jonge mannen) zit daarbij niet op de tribune maar in de arena en trekt zich aan hiervoor speciaal gemonteerde balken omhoog en in veiligheid als de stier te dichtbij komt.

Net als in enkele andere dorpen in de omgeving was het tot voor kort gebruikelijk de stieren publiekelijk in de arena te doden, net als in het vlakbij gelegen Spanje en tegen de Portugese wettelijke voorschriften in. Tot 1998 werd dit door de autoriteiten oogluikend toegestaan, maar daar kwam een eind aan toen tegenstanders rechtszaken gingen aanspannen. De inwoners van Barrancos verzetten zich hevig en er volgde jarenlang een heftige polemiek in rechtbank, media en parlement, waarbij de gemoederen (en het aantal bezoekers van de Feira) hoog opliepen. Tenslotte bezocht President Jorge Sampaio in 2002 Barrancos en op het kerkplein, waar in augustus de arena staat, stelde hij voor de lokale tradities te verzoenen met de wet door er een uitzondering voor Barrancos in op te nemen. Zijn voorstel was politiek goed voorbereid want een maand later werd deze uitzondering in het parlement aangenomen met 116 stemmen voor en 92 tegen. Sindsdien is Barrancos de enige plaats in Portugal waar de stier à espanhola mag worden gedood in de arena.

Tegenstanders

Door de toenemende aandacht voor dierenwelzijn is tauromaquia de laatste decennia een vanzelfsprekend doelwit geworden. Sinds 2012 vertegenwoordigt het burgerplatform Basta de Touradas de groeiende protestbeweging in Portugal. Zij voeren een taaie strijd, want afschaffing is politiek (nog) niet haalbaar. PAN, de Portugese Partij voor de Dieren, wilde een referendum daarover houden, maar ook daar was geen parlementaire meerderheid voor. De vorige regering maakte – om de steun van PAN voor de staatbegroting te verwerven – een wetsvoorstel dat de minimumleeftijd voor bezoekers van touradas verhoogde naar 16 jaar. Maar de regering viel en President Marcelo Rebelo de Sousa weigerde het decreet af te kondigen zodat er niets veranderde en kinderen, mits onder begeleiding van een volwassene, touradas mogen blijven bijwonen.

PAN probeert ook – tot nu toe tevergeefs – de 19 miljoen euro publiek geld uit het Plano Estratégico da Política Agrícola Comum, die jaarlijks naar stierenfokkers gaat, te blokkeren. En tot overmaat van ramp stemde het Portugese parlement vorige maand in met het voorstel van de regering om de BTW op kaartjes voor touradas te verlagen van 23% naar 6%, zoals dat voor alle artistiek-culturele activiteiten geldt. PAN kondigde aan dit op Europees niveau te gaan aanvechten.

Lokaal protest is er soms ook, zoals in onze gemeente in de Algarve waar elk jaar een hardloopwedstrijd wordt gehouden, die op de poster als corrida staat aangekondigd. Een overijverige tegenstander zonder talenknobbel had daar No bullfights! overheen gekalkt.

En tot slot: In de aanloop naar de verkiezingen van 2023 plaatste PAN deze ludieke poster in Lissabon: