One way ticket to the blues

Afscheid, melancholie en verloren liefde horen bij vertrekkende treinen en tochtige perrons. Zodra de trein stopt, verdwijnen mensen uit het zicht, anderen komen in beeld. Zielen met verwachtingen en dromen, elk een eigen verhaal. Het spoor symboliseert de weg naar onbekende, mysterieuze werelden.

Reizen met de trein doet ons “vertragen”. Geen lange inchecktijden, gewoon zitten en naar buiten koekeloeren. Het São Bento (Porto) behoort tot de 20 mooiste treinstations ter wereld, maar, qua blues, zijn de dichtgetimmerde exemplaren, zoals de vervallen juweeltjes op de spoorverbinding Porto – Valença, misschien nog mooier.

Als je met de trein reist, is alles mogelijk, schrijft Paul Theroux in “De grote spoorwegcarrousel”. Een heerlijke maaltijd, intriges, een lange nacht slapen, kaartspelletjes met onbekenden en flarden van dialogen, ingelijst als korte verhalen. Talrijk zijn films en verhalen over treinreizen. Mijn oude moeder, die weinig in haar leven heeft gereisd, kijkt met immens plezier naar Rail Away en mijn oudste dochter, een doorgewinterd treingebruiker, die zo’n 4 uur per dag aan woon-werkverkeer kwijt is, wil na haar bezoek niet naar het vliegveld gebracht worden, want het treinen door het stukje Minho verveelt haar nooit. Soms vraag je je af of de trein het station nog aandoet, want nergens is bedrijvigheid. Tickets koop je aan boord, voorverkoop bestaat niet. En net voordat het typische geluid van de gele trein klinkt, staat toch nog ineens het perron vol met mensen.

Keramisch erfgoed

Het station in Caminha is door zijn eenvoud en strakke lijnen hét voorbeeld van Portugese spoorwegarchitectuur en onderdeel van het cultureel erfgoed. De gedeeltelijk betegelde muren vertegenwoordigen landschappen, monumenten en typisch regionale activiteiten. Kortgeleden zijn de panelen van azulejos (4200 stuks, waarvan 1600 standaardtegels en de rest ervan zijn verdeeld over 20 figuratieve panelen) schoongemaakt en hersteld waar nodig. Gilberto Renda (Seixas, 1884–1971) is de maker van dit keramische werk met nationalistische taferelen, zoals boeren, heroïsche daden en representatieve monumenten. De stations waren eerdaags voorloper van de VVV-kantoren als promotors van lokale toeristische bezienswaardigheden.

São Bento

Dit kopstation, ontworpen door de architect José Marques da Silva, ligt in het historische centrum en is een van de belangrijkste monumenten van Porto. Van het station, dat in 1916 in gebruik is genomen, zijn alle muren bedekt met 20.000 handgeschilderde azulejos waarop bekende Noord-Portugese taferelen en oorlogen worden afgebeeld. Het station is vernoemd naar het klooster São Bento de Avé-Maria dat er eerst stond. In 1821 werd dit klooster bewoond door 55 nonnen en 105 personeelsleden (meestal dienstmeisjes). Het decreet van 1834, uitgevaardigd door Joaquim António de Aguiar, verbiedt religieuze orden in Portugal. Praktisch hield dit in dat mannelijke orden per direct opgeheven moesten worden, de vrouwelijke orden mochten gehandhaafd totdat de laatste non overleed. De laatste non stierf in mei 1892, waarna de bouw van het treinstation kon beginnen. De volksmond zegt dat de geest van deze non door de gangen van het treinstation loopt en dat je haar tijdens rustige nachten gebeden kunt horen prevelen.

Symbool van kommer en kwel

Als je van treinen droomt, zegt Freud, is dat een manifestatie van jouw angsten en ervaringen. Als je droomt dat een trein je verplettert heb je een pakket problemen.

Een paar maanden geleden, hier in de buurt, ging een jonge vrouw op het spoor staan en bleef daar ook toen de trein kwam aanstormen. In Portugal worden overledenen binnen een dag, mits het lichaam vrijgegeven, begraven. We kennen haar familie en gingen naar de begrafenis. Het plein voor de kerk was werkelijk afgeladen met mensen, van heinde en verre. Iedereen was met stomheid geslagen. Zelfmoord wordt in dit noordelijke stuk van Portugal als een schande gezien en kennelijk was alleen de alleroudste en meest aftandse pastoor bereid om te komen. Eindeloos lang prevelde hij onverstaanbare woorden, die door de harde wind richting het spoor werden geblazen.

Op onze ochtendwandelingen worden we wel eens opgeschrikt door de trein. Vaak denk ik aan de moeder en hoe ondraaglijk het moet zijn om die trein te zien en te horen, elke dag weer.

Een tweede leven

In Portugal zijn honderden kilometers spoorwegen en treinstations in ruste. In de Minho worden veel van die oude spoorlijnen gebruikt voor de aanleg van ecopistas.

In Monção is het treinstation, dat eind jaren tachtig buiten gebruik werd gesteld, veranderd in het hoofdkantoor van A Banda Musical, de muziekschool. De twee verdiepingen van het oude stationsgebouw zijn gerenoveerd, met behoud van de originele kubieke meters en de lay-out van gevel, dak, kozijnen, veranda, verlichting en trottoirs, zodat het erfgoed bewaard blijft.

Ook worden de stations hergebruikt als hotel of toeristische centra. Een spectaculair initiatief is de Rota dos Túneis, een oude spoorweg, die tot 1985 de steden Porto en Parijs met elkaar verbond. Dit traject met 20 tunnels en 10 bruggen is aangelegd in de 19e eeuw en vertegenwoordigt een opmerkelijke ingenieurskunst, gezien de inspanningen om zoveel tunnels te openen en zoveel bruggen te bouwen. Het was een Spaans initiatief, maar de Portugezen hebben alles gebouwd. De hele route biedt een grandioos uitzicht op het Iberische landschap. Het parcours begint in het Spaanse oude treinstation “La Fregeneda” in Salamanca en eindigt in het Portugese oude treinstation “Barca d’Alva” in de Douro-regio.

En voor degenen die meerdere levens denken nodig te hebben om alles te doen wat ze nog zo graag zouden willen, is hier een link om er zin in te krijgen: Rondreis Japan – treinenland bij uitstek

En de allerlaatste link, kijk eens wat Mark Smith aan het doen is. The Man in Seat Sixty-One …

Choo, choo train chuggin’ down the track
Gotta travel all and never coming back
Oh, oh got a one way ticket to the blues
Gonna take a trip to lonesome town
Gonna stay at heartbreak hotel
A fool such as I that never learns
I cry a tear so well